تاثیر آموزش علوم تجربی مبتنی بر پروژه های زیست محیطی (مدیریت پسماند، مصرف آب، انرژی تجدیدپذیر) بر نگرش و رفتار پایدار دانش آموزان مقطع اول متوسطه

آموزش علوم تجربی یکی از ارکان اساسی تربیت علمی و محیط زیستی در نظام آموزشی است که نقش مهمی در شکل دهی نگرش و رفتار دانش آموزان نسبت به مسائل زیست محیطی دارد. با افزایش مشکلات زیست محیطی مانند آلودگی منابع آبی، افزایش تولید پسماند، کاهش منابع انرژی فسیلی و تغییرات اقلیمی، ضرورت پرورش نسلی آگاه، مسئول و دارای رفتار پایدار بیش از پیش محسوس می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر آموزش علوم تجربی مبتنی بر پروژه های زیست محیطی شامل مدیریت پسماند، مصرف بهینه آب و استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر بر نگرش و رفتار پایدار دانش آموزان مقطع اول متوسطه انجام شد.این تحقیق در چارچوب روش شبه آزمایشی و با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون طراحی شد. جامعه آماری شامل دانش آموزان پایه هفتم مدارس شهری شهرستان اردبیل بود و نمونه ای به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شد. ابزار جمع آوری داده ها شامل پرسشنامه نگرش زیست محیطی و رفتار پایدار دانش آموزان و همچنین تحلیل پروژه های عملی بود. پایایی ابزار با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای بخش نگرش ۰/۸۷ و برای بخش رفتار ۰/۸۴ به دست آمد. علاوه بر داده های کمی، مشاهده کلاس ها و تحلیل کیفی پروژه ها به منظور درک عمیق تر از فرآیند یادگیری و مشارکت دانش آموزان انجام شد.نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش علوم تجربی مبتنی بر پروژه های زیست محیطی تاثیر معناداری بر نگرش دانش آموزان نسبت به محیط زیست دارد (۰/۰۰۱>p) و رفتارهای پایدار آنان در زمینه های مدیریت پسماند، مصرف بهینه آب و استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر بهبود یافته است. یافته های کمی با مطالعات ایرانی مانند رضایی و همکاران (۱۳۹۸)، کریمی و همکاران (۱۳۹۹) و همچنین مطالعات خارجی مانند لی و همکاران (۲۰۱۷) و سانتوس و همکاران (۲۰۱۹) همسو است و نشان می دهد که آموزش مبتنی بر پروژه موجب افزایش انگیزه، مشارکت فعال و درک عمیق دانش آموزان از مسائل زیست محیطی می شود.علاوه بر نتایج کمی، یافته های کیفی پژوهش نشان داد که دانش آموزان نه تنها اطلاعات علمی و مهارت های زیست محیطی کسب می کنند، بلکه توانایی حل مسئله، تفکر انتقادی، خلاقیت و همکاری گروهی آنان نیز تقویت می شود. این امر بیانگر آن است که آموزش علوم تجربی مبتنی بر پروژه علاوه بر توسعه شناخت علمی، به پرورش مهارت های اجتماعی و اخلاقی مرتبط با حفاظت از محیط زیست کمک می کند. تحلیل پروژه های عملی دانش آموزان نشان داد که آنان با آگاهی از پیامدهای زیست محیطی رفتارهای فردی و اجتماعی، اقداماتی مانند تفکیک زباله، کاهش مصرف آب و استفاده از منابع انرژی پاک را به صورت عملی اجرا کردند، که این امر نشان دهنده تغییر مثبت در رفتار پایدار آنان است.این پژوهش همچنین نشان می دهد که برنامه ریزی آموزشی که فعالیت های عملی و پروژه محور را در دل خود جای داده باشد، می تواند اثر بلندمدت بر نگرش و رفتار دانش آموزان داشته باشد و آنان را به مشارکت فعال در حفاظت از محیط زیست تشویق کند. با توجه به این نتایج، پیشنهاد می شود معلمان و سیاست گذاران آموزشی به توسعه و تقویت برنامه های آموزش مبتنی بر پروژه در سطح مدارس اهمیت ویژه ای دهند. تحقیقات آتی نیز می تواند به بررسی تاثیر چنین آموزش هایی بر دیگر مقاطع تحصیلی، موضوعات گسترده تر زیست محیطی مانند آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی و حفظ تنوع زیستی پرداخته و چارچوب های نظری و عملی جامع تری ارائه دهد.در نتیجه، پژوهش حاضر نشان می دهد که آموزش علوم تجربی مبتنی بر پروژه های زیست محیطی ابزاری موثر برای پرورش نگرش و رفتار پایدار در دانش آموزان است و می تواند نقش مهمی در توسعه فرهنگ محیط زیستی، مدیریت منابع طبیعی و دستیابی به اهداف توسعه پایدار ایفا کند. این پژوهش بر اهمیت تلفیق یادگیری عملی با محتوای نظری تاکید دارد و نشان می دهد که ترکیب این دو رویکرد می تواند علاوه بر ارتقای شناخت علمی، مهارت های اجتماعی و زیست محیطی دانش آموزان را نیز تقویت کند.

کلیدواژه ها:

آموزش علوم تجربی ، پروژه های زیست محیطی ، نگرش پایدار ، رفتار پایدار ، مدیریت منابع