بررسی اثر آموزش نجوم مبتنی بر رصدهای شبانه ساده و فعالیت های میدانی بر علاقه مندی به علم و ارتقای نگرش علمی دانش آموزان مقطع اول متوسطه

آموزش علوم تجربی در مقطع اول متوسطه، نقشی اساسی در شکل گیری نگرش علمی و علاقه مندی دانش آموزان به ادامه مسیر تحصیلی در حوزه های مرتبط دارد. در این میان، نجوم به عنوان یکی از علوم بنیادین که ریشه در تجربه های عینی بشر از آسمان شب دارد، می تواند بستری مناسب برای آموزش فعال، خلاق و معنادار فراهم آورد. این پژوهش با هدف بررسی اثر آموزش نجوم مبتنی بر رصدهای شبانه ساده و فعالیت های میدانی بر علاقه مندی به علم و ارتقای نگرش علمی دانش آموزان انجام شد. نقطه تمایز این پژوهش، استفاده از روش های مشارکتی و مبتنی بر تجربه مستقیم بوده است؛ چراکه بخش بزرگی از آموزش رسمی نجوم در مدارس به شکل نظری باقی می ماند و دانش آموزان از تجربه عملی فاصله می گیرند.در این تحقیق، با طراحی یک برنامه آموزشی شامل چهار کارگاه رصدی و دو فعالیت میدانی در فضای باز، تلاش شد دانش آموزان به مشاهده مستقیم آسمان، شناسایی صور فلکی، مراحل ماه، سیارات روشن و پدیده های ساده نجومی تشویق شوند. همچنین فعالیت های میدانی شامل بازدید از رصدخانه محلی و انجام پروژه های گروهی با موضوع زمان سنجی خورشیدی و ترسیم نقشه آسمان شب در فصل های مختلف بود. مشارکت فعال دانش آموزان در این فرایند باعث شد تا یادگیری از سطح دریافت اطلاعات فراتر رود و به تجربه ای معنادار و لذت بخش تبدیل گردد.نتایج این پژوهش نشان داد که اجرای برنامه آموزشی نجوم مبتنی بر رصد و فعالیت های میدانی تاثیر چشمگیری بر افزایش علاقه مندی دانش آموزان به علم داشته است. بسیاری از شرکت کنندگان اظهار داشتند که پس از حضور در این کارگاه ها، نگاهشان به درس علوم تغییر یافته و آن را نه به عنوان مجموعه ای از فرمول ها و تعاریف، بلکه به عنوان ابزاری برای فهم جهان پیرامون تجربه کرده اند. این یافته با نتایج مطالعات پیشین همسو است که نشان می دهد آموزش تجربی می تواند انگیزه دانش آموزان را به طور معناداری افزایش دهد.علاوه بر علاقه مندی به علم، نگرش علمی دانش آموزان نیز بهبود یافته است. تحلیل پاسخ ها به پرسش نامه نگرش علمی نشان داد که پس از پایان دوره، میزان پذیرش روش علمی، گرایش به پرسشگری، اعتماد به داده های تجربی و تمایل به آزمون فرضیه ها در میان دانش آموزان افزایش یافته است. این تغییر نگرش به ویژه در میان دانش آموزانی که پیش تر علاقه کمی به علوم طبیعی داشتند، بارزتر بود. این امر بیانگر آن است که آموزش نجوم می تواند نه تنها علاقه مندی عمومی به علم، بلکه مهارت های فکری و رویکردهای علمی را نیز تقویت کند.یکی از مهم ترین جنبه های آموزش مبتنی بر رصدهای شبانه و فعالیت های میدانی، پیوندی است که میان دانش آموز و طبیعت ایجاد می شود. برخلاف آموزش های کلاسی که اغلب در فضای بسته و با محدودیت تعامل با محیط برگزار می شوند، این روش آموزشی فرصت تماس مستقیم با آسمان، افق و پدیده های طبیعی را فراهم می آورد. تجربه رصد دسته جمعی و مشاهده پدیده هایی مانند بارش شهابی یا هلال ماه نو نه تنها هیجان و شگفتی علمی ایجاد می کند، بلکه سبب ارتقای سرمایه اجتماعی کلاس نیز می شود؛ چراکه دانش آموزان در قالب گروه های کوچک به فعالیت می پردازند و هم زمان مهارت های کار گروهی، ارتباط موثر و مسئولیت پذیری را تمرین می کنند.یافته ها همچنین نشان دادند که محدودیت های اجرایی همچون شرایط آب وهوایی، آلودگی نوری و کمبود تجهیزات می تواند در کیفیت اجرای برنامه تاثیرگذار باشد. بااین حال، حتی در شرایطی که ابزارهای پیشرفته ای در دسترس نبود، مشاهده با چشم غیرمسلح و استفاده از نقشه های ساده آسمان توانست بخش عمده اهداف آموزشی را محقق سازد. این امر نشان دهنده قابلیت انعطاف پذیری بالای روش پیشنهادی برای اجرا در مدارس مختلف کشور است.به طور کلی، پژوهش حاضر تاکید می کند که آموزش نجوم با رویکرد مبتنی بر رصدهای شبانه ساده و فعالیت های میدانی می تواند ابزاری کارآمد برای افزایش علاقه مندی دانش آموزان به علم و ارتقای نگرش علمی آنان باشد. این روش نه تنها باعث یادگیری عمیق تر می شود، بلکه موجب ارتقای مهارت های اجتماعی، پرورش کنجکاوی و تقویت خلاقیت نیز می گردد. از این رو پیشنهاد می شود سیاست گذاران آموزشی و معلمان علوم تجربی در طراحی برنامه های درسی به استفاده گسترده تر از این نوع فعالیت ها توجه نمایند.

کلیدواژه ها:

آموزش نجوم ، رصد شبانه ، فعالیت میدانی ، نگرش علمی ، علاقه مندی به علم