بازتاب احساس «امنیت روانی» در فضای کلاس ابتدایی از نگاه دانش آموزان

امنیت روانی در محیط آموزشی یکی از بنیادی ترین پیش نیازهای یادگیری موثر در دوره ی ابتدایی است. دانش آموزان در این دوره ی سنی بیش از هر زمان دیگری نیازمند فضایی هستند که در آن بتوانند بدون نگرانی از قضاوت، تحقیر یا سرزنش، افکار، احساسات و توانایی های خود را بروز دهند. تجربه ی امنیت روانی در کلاس درس نه تنها به آرامش هیجانی کودکان می انجامد بلکه انگیزه ی آنان برای مشارکت فعال، پرسشگری و خلاقیت را افزایش می دهد. برعکس، نبود این احساس می تواند باعث بروز اضطراب، افت تحصیلی و کاهش اعتماد به نفس شود. در همین راستا، پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و بر پایه ی روش پدیدارشناسی طراحی شده است تا بازتاب تجربه ی امنیت روانی در فضای کلاس ابتدایی از نگاه خود دانش آموزان آشکار گردد.یافته های اولیه حاکی از آن است که کودکان در کلاس هایی احساس امنیت بیشتری دارند که روابط متقابل میان معلم و دانش آموز بر اساس احترام و پذیرش شکل گرفته باشد. بسیاری از مصاحبه شوندگان بر اهمیت برخورد حمایتگرانه ی معلم هنگام بروز خطا و اشتباه تاکید داشتند و بیان کردند که اگر اشتباهات آنان با تحقیر یا سرزنش همراه شود، از مشارکت در فعالیت های کلاسی بازمی مانند. از سوی دیگر، تقسیم عادلانه ی فرصت های صحبت کردن، برگزاری فعالیت های گروهی، و فراهم آوردن امکان بیان آزادانه ی نظرها از جمله عواملی بودند که به افزایش احساس امنیت روانی کمک می کردند.همچنین مشخص شد که احساس تعلق به جمع کلاسی نقش پررنگی در تجربه ی امنیت دارد. کودکانی که خود را جزئی از گروه می دانستند و توسط همکلاسی ها پذیرفته می شدند، اعتماد بیشتری برای بروز توانایی های خود نشان می دادند. در مقابل، طرد شدن یا مورد تمسخر قرار گرفتن، به ویژه در حضور معلم، یکی از عوامل جدی تضعیف کننده ی این احساس بود. افزون بر این، فضای فیزیکی کلاس نیز در شکل گیری احساس امنیت بی تاثیر نبود؛ کلاس هایی که چیدمان انعطاف پذیرتر و رنگ های آرامش بخش داشتند، از دیدگاه دانش آموزان محیطی امن تر به شمار می آمدند.از منظر کاربردی، نتایج پژوهش اهمیت توجه معلمان، مدیران و سیاست گذاران آموزشی به بعد روانی-اجتماعی محیط یادگیری را برجسته می سازد. ایجاد نظام های حمایتی در کلاس، آموزش مهارت های همدلی و ارتباط مثبت به معلمان، طراحی فعالیت های مشارکتی، و پرهیز از الگوهای تنبیهی از جمله راهکارهایی است که می تواند در ارتقای امنیت روانی کودکان موثر واقع شود.در مجموع، پژوهش حاضر بر این نکته تاکید دارد که کلاس ابتدایی تنها محلی برای انتقال دانش نیست، بلکه فضایی اجتماعی و عاطفی است که شخصیت آینده ی کودکان را شکل می دهد. بنابراین، تقویت احساس امنیت روانی در این دوره نه یک انتخاب بلکه ضرورتی اجتناب ناپذیر است. بازتاب تجربه های کودکان در این مطالعه به ما یادآور می شود که برای تحقق یادگیری پایدار و پرورش شهروندانی مسئول و خلاق، باید محیطی فراهم آورد که در آن هر دانش آموز بدون ترس، با آرامش و اطمینان خاطر حضور یابد.

کلیدواژه ها:

امنیت روانی در محیط آموزشی یکی از بنیادی ترین پیش نیازهای یادگیری موثر در دوره ی ابتدایی است. دانش آموزان در این دوره ی سنی بیش از هر زمان دیگری نیازمند فضایی هستند که در آن بتوانند بدون نگرانی از قضاوت ، تحقیر یا سرزنش ، افکار ، احساسات و توانایی های خود را بروز دهند. تجربه ی امنیت روانی در کلاس درس نه تنها به آرامش هیجانی کودکان می انجامد بلکه انگیزه ی آنان برای مشارکت فعال ، پرسشگری و خلاقیت را افزایش می دهد. برعکس ، نبود این احساس می تواند باعث بروز اضطراب ، افت تحصیلی و کاهش اعتماد به نفس شود. در همین راستا ، پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و بر پایه ی روش پدیدارشناسی طراحی شده است تا بازتاب تجربه ی امنیت روانی در فضای کلاس ابتدایی از نگاه خود دانش آموزان آشکار گردد. یافته های اولیه حاکی از آن است که کودکان در کلاس هایی احساس امنیت بیشتری دارند که روابط متقابل میان معلم و دانش آموز بر اساس احترام و پذیرش شکل گرفته باشد. بسیاری از مصاحبه شوندگان بر اهمیت برخورد حمایتگرانه ی معلم هنگام بروز خطا و اشتباه تاکید داشتند و بیان کردند که اگر اشتباهات آنان با تحقیر یا سرزنش همراه شود ، از مشارکت در فعالیت های کلاسی بازمی مانند. از سوی دیگر ، تقسیم عادلانه ی فرصت های صحبت کردن ، برگزاری فعالیت های گروهی ، و فراهم آوردن امکان بیان آزادانه ی نظرها از جمله عواملی بودند که به افزایش احساس امنیت روانی کمک می کردند. همچنین مشخص شد که احساس تعلق به جمع کلاسی نقش پررنگی در تجربه ی امنیت دارد. کودکانی که خود را جزئی از گروه می دانستند و توسط همکلاسی ها پذیرفته می شدند ، اعتماد بیشتری برای بروز توانایی های خود نشان می دادند. در مقابل ، طرد شدن یا مورد تمسخر قرار گرفتن ، به ویژه در حضور معلم ، یکی از عوامل جدی تضعیف کننده ی این احساس بود. افزون بر این ، فضای فیزیکی کلاس نیز در شکل گیری احساس امنیت بی تاثیر نبود ، کلاس هایی که چیدمان انعطاف پذیرتر و رنگ های آرامش بخش داشتند ، از دیدگاه دانش آموزان محیطی امن تر به شمار می آمدند. از منظر کاربردی ، نتایج پژوهش اهمیت توجه معلمان ، مدیران و سیاست گذاران آموزشی به بعد روانی-اجتماعی محیط یادگیری را برجسته می سازد. ایجاد نظام های حمایتی در کلاس ، آموزش مهارت های همدلی و ارتباط مثبت به معلمان ، طراحی فعالیت های مشارکتی ، و پرهیز از الگوهای تنبیهی از جمله راهکارهایی است که می تواند در ارتقای امنیت روانی کودکان موثر واقع شود. در مجموع ، پژوهش حاضر بر این نکته تاکید دارد که کلاس ابتدایی تنها محلی برای انتقال دانش نیست ، بلکه فضایی اجتماعی و عاطفی است که شخصیت آینده ی کودکان را شکل می دهد. بنابراین ، تقویت احساس امنیت روانی در این دوره نه یک انتخاب بلکه ضرورتی اجتناب ناپذیر است. بازتاب تجربه های کودکان در این مطالعه به ما یادآور می شود که برای تحقق یادگیری پایدار و پرورش شهروندانی مسئول و خلاق ، باید محیطی فراهم آورد که در آن هر دانش آموز بدون ترس ، با آرامش و اطمینان خاطر حضور یابد.