تحلیل و بررسی انواع توحید در نهج البلاغه

توحید در نهج البلاغه با رویکردی ژرف نگر و فلسفی، به گونه ای مطرح شده که ساحت های مختلف اعتقادی، معرفتی و وجودی انسان را دربر می گیرد. امیرالمومنین(ع) در خطبه های گوناگون، به ویژه خطبه اول، توحید را نه صرفا یک گزاره ذهنی، بلکه حقیقتی زنده و جاری معرفی می کند که اساس فهم هستی است. در این نگاه، نفی تشبیه و تعطیل، بنیان اصلی معرفت توحیدی است؛ یعنی نه می توان خدا را همانند موجودات دانست و نه می توان او را از هرگونه شناخت تهی کرد. توحید ذات در نهج البلاغه بر یگانگی مطلق و بی همتایی خداوند تاکید دارد و امام با تعبیراتی مانند «واحد لا بعدد» و «صمد لا بتجزئه» نشان می دهد که وحدت الهی فراتر از کمیت و ترکیب است. در ادامه، توحید صفات به این معنا تبیین می شود که صفات خداوند عین ذات اوست و انفکاکی میان آنها نیست؛ زیرا هرگونه دوگانگی در صفات، ذات را مرکب فرض می کند. از نگاه امام، توحید افعالی نیز بیانگر این حقیقت است که نظام آفرینش و همه حوادث هستی برخاسته از قدرت و اراده حکیمانه خداوند است و هیچ موجودی استقلالی در تاثیر ندارد. در نهایت، نهج البلاغه توحید را به ساحت عمل و اخلاق نیز گسترش می دهد و آن را زیربنای آزادگی انسان از هرگونه بردگی درونی و بیرونی معرفی می کند.این گستره توحید در نهج البلاغه به گونه ای است که رابطه انسان با جهان و خدا را بازتعریف می کند و معرفت توحیدی را محور جهان بینی اسلامی قرار می دهد. امام علی(ع) توحید را ریشه عبودیت حقیقی می داند و تاکید می کند که هرگونه شرک، چه آشکار و چه پنهان، موجب بندگی غیر خدا و مانع رشد روحی انسان می شود. او در کلمات قصار، خلوص نیت و پرهیز از خودمحوری را تجلی عملی توحید می شمارد، زیرا عمل آمیخته با ریا، نوعی دوگانه پرستی است. در سطح اجتماعی نیز، توحید به عدالت و مسئولیت پذیری پیوند می خورد؛ زیرا جامعه موحد، قدرت و ارزش را از خدا می داند و از سلطه گری انسان ها بر یکدیگر جلوگیری می کند.

کلیدواژه ها:

توحید ، نهج البلاغه