ترغیب دانش آموزان به فعالیت های گروهی

امروزه یکی از اهداف کلیدی نظام تعلیم و تربیت، پرورش مهارت های اجتماعی و توانمندسازی دانش آموزان در حوزه ی تعامل، مشارکت و کار گروهی است. مهارت همکاری و توانایی انجام فعالیت های گروهی به عنوان یکی از مولفه های اصلی شایستگی های قرن بیست ویکم شناخته می شود. با این حال، مشاهدات میدانی نگارنده در یکی از کلاس های پایه هشتم نشان داد که بسیاری از دانش آموزان علاقه یا تمایلی به شرکت در فعالیت های گروهی از خود نشان نمی دهند. آن ها اغلب ترجیح می دهند به صورت انفرادی کار کنند و در پروژه های مشارکتی مشارکت حداقلی دارند. این وضعیت می تواند موجب کاهش رشد اجتماعی، محدود شدن یادگیری تعاملی و شکل گیری نگرش های منفی نسبت به همکاری شود.بنابراین، مساله ای که این اقدام پژوهی به آن می پردازد، بی میلی دانش آموزان به شرکت در فعالیت های گروهی و ضرورت یافتن راهکارهای عملی برای ترغیب آنان به همکاری موثر است. پژوهش حاضر با هدف ارتقاء سطح مشارکت دانش آموزان در فعالیت های گروهی، شناسایی موانع موجود، و طراحی مداخلات آموزشی مناسب انجام شد.روش پژوهش از نوع اقدام پژوهی و مبتنی بر رویکرد کیفی بوده است. داده ها از طریق مشاهده ی مستقیم کلاس، مصاحبه ی غیررسمی با دانش آموزان، یادداشت های میدانی، تحلیل رفتارهای گروهی و پرسش نامه ی باز جمع آوری شدند. در مرحله ی نخست، وضعیت موجود با دقت بررسی و تحلیل شد. مشخص شد که عواملی نظیر نداشتن مهارت های ارتباطی، تجربه های منفی قبلی، ترس از قضاوت همسالان، نبود عدالت در ارزیابی، ساختار سنتی تدریس، تمرکز زیاد بر نمره گرایی و فقدان اعتماد به نفس در دانش آموزان، از جمله دلایل اصلی مشارکت ضعیف در کار گروهی هستند.پس از شناسایی علل اصلی، راهکارهایی در سه محور طراحی شد: نخست، طراحی مجدد فعالیت های گروهی به شکلی جذاب، پویا و هدف مند؛ دوم، آموزش مهارت های کار گروهی شامل مهارت های ارتباطی، گوش دادن فعال، تقسیم وظایف، همدلی و حل اختلاف؛ سوم، ایجاد محیط امن و انگیزشی که در آن دانش آموزان احساس پذیرش، امنیت و ارزشمندی کنند. به منظور اجرای مداخله، طی ۸ هفته برنامه هایی شامل کارگاه های آموزشی، فعالیت های گروهی هدف دار، ارزیابی های مشارکتی و گفت وگوهای درون کلاسی طراحی و اجرا شد. در این فرآیند، سعی شد تا نقش معلم به عنوان تسهیل گر، ناظر و مشوق پررنگ شود و فضای کلاس از حالت معلم محور به فضای یادگیری مشارکتی تغییر یابد. همچنین از روش های ارزیابی هم سالان، خودارزیابی و بازخورد سازنده برای ارتقاء کیفیت تعامل استفاده شد.نتایج حاصل از تحلیل کیفی داده ها حاکی از بهبود محسوس در میزان مشارکت، افزایش اعتماد به نفس، بهبود کیفیت تعامل بین دانش آموزان، و ارتقاء سطح رضایت آنان از فعالیت های گروهی بود. دانش آموزانی که در گذشته گوشه گیر یا منفعل بودند، به تدریج وارد تعامل شدند و در تصمیم گیری ها نقش آفرینی کردند. همچنین سطح مسئولیت پذیری و نظم در گروه ها افزایش یافت. معلمان دیگر نیز به این تغییرات مثبت اذعان داشتند و این روند را قابل تعمیم به کلاس های مشابه دانستند.پژوهش حاضر نشان داد که با طراحی هوشمندانه ی فعالیت ها، آموزش مهارت های لازم، و توجه به عوامل انگیزشی و روان شناختی، می توان گرایش دانش آموزان به کار گروهی را افزایش داد. علاوه بر این، نقش معلم در ایجاد فضای حمایت گر و کاهش اضطراب اجتماعی بسیار کلیدی است.از دیگر یافته های پژوهش می توان به این موارد اشاره کرد: دانش آموزان زمانی بهتر با یکدیگر همکاری می کنند که هدف گروه روشن باشد، وظایف مشخص باشد، و ارزش کار تیمی توسط معلم به طور مداوم بازنمایی شود. ایجاد تنوع در فعالیت ها و استفاده از بازی های گروهی نیز نقش مهمی در ترغیب آن ها ایفا می کند. همچنین ارزیابی مستمر و عادلانه، مانع از شکل گیری احساس نابرابری در گروه می شود.در پایان می توان نتیجه گرفت که اقدام پژوهی ابزاری موثر برای حل مسائل تربیتی در محیط کلاس است، زیرا به معلم این امکان را می دهد که به جای تکرار الگوهای گذشته، با نگاه انتقادی و خلاقانه در فرایند آموزش تغییر ایجاد کند. ترغیب دانش آموزان به فعالیت های گروهی، نه تنها یک مهارت آموزشی بلکه یک وظیفه ی تربیتی مهم است.پیشنهاد می شود که در دوره های ضمن خدمت معلمان، کارگاه هایی در زمینه ی طراحی فعالیت های گروهی، مدیریت کلاس مشارکتی، و مهارت های تسهیل گری برگزار شود. همچنین لازم است سیاست گذاران آموزشی نیز به جایگاه کار گروهی در ارزشیابی های درون مدرسه ای و برون مدرسه ای توجه بیشتری کنند.