ارزیابی کارآمدی ساختار تعرفه گذاری خدمات شهری و ارائه راهکارهای اصلاحی جهت افزایش درآمد پایدار شهرداری

تعرفه گذاری خدمات شهری در ایران، به عنوان یکی از ارکان اصلی تامین مالی شهرداری ها، با چالش های ساختاری عمیقی روبرو است که ریشه در عدم همسویی تعرفه ها با هزینه های واقعی ارائه خدمات، وابستگی شدید به منابع ناپایدار مانند فروش تراکم و عوارض ساختمانی، و موانع اجرایی ناشی از نوسانات اقتصادی و ضعف در وصول مطالبات دارد. بر اساس قانون درآمد پایدار و هزینه شهرداری ها مصوب سال ۱۴۰۱، شهرداری ها موظف به بهره گیری از ابزارهای متنوع تامین مالی، از جمله عوارض محلی و بهای خدمات مستقیم، برای اجرای طرح های شهری و روستایی شده اند، اما اجرای ناکارآمد این قانون، کسری های بودجه ای مداوم را به دنبال داشته و پایداری مالی را تهدید می کند. این مقاله، با کاوش در بنیان های ساختاری تعرفه ها بر پایه اصل کاربر-پردازنده، سنجش تناسب آن ها با بار هزینه های عملیاتی مانند جمع آوری پسماند و نگهداری معابر، ریشه یابی موانع درآمدزایی از جمله تاخیر در بازنگری تعرفه ها و ابهام در طبقه بندی خدمات، ارزیابی اثرات بر پیوند شهروندی از طریق بررسی رضایت عمومی و مشارکت در پرداخت، و نگاهی تطبیقی به الگوهای شهری همسو مانند مدل های هلندی شارژ شهری عادلانه و تجربیات ترکیه در تعرفه های پلکانی، کارآمدی این ساختار را در مسیر درآمد پایدار واکاوی می نماید. یافته های مستند از گزارش های سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور در سال ۱۴۰۲ نشان می دهد که ساختار موجود، جبران ناکافی هزینه های خدمات را برجسته کرده و کسری های ساختاری را تشدید می نماید، در حالی که گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۴ بر ضرورت تناسب تعرفه ها با شرایط محلی برای تضمین دوام مالی در کشورهای در حال توسعه تاکید دارد. راهکارهای اصلاحی پیشنهادی، نظیر بازنگری پویای سالانه تعرفه ها بر مبنای شاخص های تورمی و محلی، طبقه بندی دقیق خدمات بر پایه الگوی مصرف واقعی برای تمایز میان خدمات خانگی و تجاری، تقویت اطلاع رسانی دیجیتال از طریق سامانه های یکپارچه برای افزایش شفافیت و وصول مطالبات، و بهره گیری از مکانیسم های تشویقی مانند تخفیف های پرداخت به موقع و بازدارنده های معقول مانند جریمه های تاخیر، بر ظرفیت های بومی شهرداری ها استوار است. این چارچوب ها، ضمن استحکام پایداری مالی از طریق کاهش وابستگی به منابع ناپایدار، تعادلی میان عدالت اجتماعی با حمایت از اقشار آسیب پذیر و کارآمدی اقتصادی از راه افزایش درآمدهای محلی برقرار می سازند و بستری برای پیشرفت فراگیر شهری، همسو با اهداف برنامه ملی شهرنشینی پایدار ایران، فراهم می آورند.

کلیدواژه ها:

تعرفه گذاری خدمات شهری ، درآمد پایدار شهرداری ، اصل کاربر-پردازنده ، عدالت مالی شهری