توافق هسته ای اجتماعی: واکاوی جامعه شناختی همگرایی هسته های اجتماعی در بی تفاوتی نسبت به گفتمان اپوزیسیون

پدیده «توافق هسته ای اجتماعی» به عنوان یک استعاره جامعه شناختی، بیانگر شکل گیری همگرایی عمیق و خودجوش در لایه های مختلف جامعه ایران است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با بهره گیری از چارچوب نظری ترکیبی، به واکاوی ابعاد و زوایای مختلف این پدیده اجتماعی-سیاسی پرداخته است. منظور از توافق هسته ای اجتماعی، نه یک پیمان رسمی و دیپلماتیک، بلکه یک اجماع نانوشته و خودجوش در بدنه جامعه ایران است که حول محور «هسته های اجتماعی» شکل گرفته و در قالب بی تفاوتی فعالانه نسبت به گفتمان رسانه های اپوزیسیون بیرونی تجلی می یابد. این پژوهش با شناسایی و تحلیل نقش هسته های اجتماعی سنتی و مدرن در ایران، به تبیین مکانیزم های عمل این هسته ها در ایجاد همبستگی اجتماعی و مقابله با گفتمان های معارض پرداخته است. هسته های اجتماعی شناسایی شده در این تحقیق شامل دو دسته کلی هسته های سنتی (شامل خانواده های گسترده، هیئت های مذهبی، اصناف و بازاریان، و شبکه های قومی و عشیره ای) و هسته های مدرن (شامل کانال ها و گروه های مجازی محلی، انجمن های علمی و تخصصی، گروه های همسایگی شهری و جمع های دانشجویی) می باشند. چارچوب نظری این پژوهش، ترکیبی از چهار نظریه کلیدی جامعه شناختی و سیاسی است: نظریه کنش جمعی اولسون که به تبیین محاسبات عقلانی کنشگران اجتماعی می پردازد؛ نظریه سازه انگاری که بر نقش هویت و گفتمان در شکل دهی به ترجیحات سیاسی تاکید دارد؛ نظریه کاشت گربرنر که تاثیر رسانه ها در شکل دهی به نگرش های اجتماعی را تحلیل می کند؛ و نظریه سرمایه اجتماعی پاتنام که اهمیت شبکه های اجتماعی و اعتماد در ایجاد همکاری اجتماعی را بررسی می نماید. یافته های این پژوهش نشان می دهد که هسته های اجتماعی از طریق سه مکانیزم اصلی به ایفای نقش می پردازند: تولید گفتمان متقابل، ایجاد شبکه های اعتماد و ارائه پشتیبانی عاطفی و مادی. این مکانیزم ها به هسته های اجتماعی امکان می دهند تا در مقابله با گفتمان رسانه های معارض، به عنوان «سپر اجتماعی» عمل کرده و نفوذ این گفتمان را خنثی نمایند. تحلیل محتوای تولیدی رسانه های معارض نشان می دهد که این رسانه ها با تاکید بر شکاف های اجتماعی، بی اعتنایی به مسائل هویتی جامعه ایران، و ارائه تحلیل های ساده انگارانه، نتوانسته اند با لایه های عمیق اجتماعی ارتباط برقرار کنند. در مقابل، گفتمان مسلط در هسته های اجتماعی بر محورهای حفظ یکپارچگی ملی، تاکید بر استقلال و خوداتکایی، پاسداری از ارزش های دینی و فرهنگی، و اولویت منافع ملی استوار است. این پژوهش implications مهمی برای نظریه پردازی اجتماعی و سیاستگذاری فرهنگی دارد و لزوم بازتعریف مفهوم کنش سیاسی در بافتارهای فرهنگی خاص را خاطرنشان می سازد. همچنین، اهمیت توجه به اشکال غیرمستقیم مقاومت در جوامع در حال توسعه و ضرورت درنظرگیری ابعاد هویتی در تحلیل پدیده های سیاسی از دیگر دستاوردهای نظری این پژوهش محسوب می شوند.

کلیدواژه ها:

توافق هسته ای اجتماعی ، هسته های اجتماعی ، مقاومت منفی ، اپوزیسیون ، بی تفاوتی سیاسی ، سرمایه اجتماعی