چالش های حقوقی و نهادی در مدیریت رودخانه های زرجوب و گوهر رود با رویکرد تاب آوری زیست محیطی

بحران آب و مدیریت منابع آبی از مهمترین چالش های قرن بیست و یکم است که اثرات مستقیم بر اکوسیستم های آبی دارد. رودخانه های شهری همچون زرجوب و گوهر رود در شهر رشت به دلیل موقعیت جغرافیایی و نقش تاریخی خود، زمانی شریان های حیاتی شهر محسوب می شدند؛ اما توسعه های شتاب زده، ورود پساب صنعتی و شهری، و تجاوز به بستر طبیعی آنها موجب تخریب شدید کیفیت زیست محیطی و کاهش تاب آوری شهری شده است. در چنین شرایطی، چالش اصلی نه صرفا فنی، بلکه در عرصه حقوقی و نهادی نهفته است؛ جایی که قوانین پراکنده تعارض، نهادی و ضعف در اجرا و نظارت، مدیریت پایدار رودخانه ها را با مانع روبه رو ساخته است. این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل چالش های حقوقی و نهادی مدیریت رودخانه های زرجوب و گوهر رود، بررسی اثر این چالش ها بر تاب آوری اکولوژیکی و اجتماعی ارزیابی نقش مشارکت عمومی مقایسه تجربه های بومی و جهانی، و در نهایت ارائه یک مدل مفهومی تاب آور انجام شده است. نوآوری تحقیق در ترکیب رویکرد حقوقی نهادی با مفهوم تاب آوری زیست محیطی، بهره گیری از روش ترکیبی کیفی-کمی مصاحبه و تحلیل دیمتل و توجه به حکمرانی مشارکتی در مقیاس محلی است. روش تحقیق کاربردی توسعه ای و ترکیبی است. داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای مصاحبه نیمه ساختاریافته با ۱۵ کارشناس و تکمیل پرسش نامه های تخصصی گردآوری و با استفاده از نرم افزار MAXQDA و روش دیمتل تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که هفت مولفه اصلی شامل اقتصاد محیط زیست، زیرساخت ها، امکانات رفاهی، حمایت نهادی، امنیت و مشارکت عمومی در تاب آوری رودخانه نقش دارند؛ به طوری که اقتصاد اثرگذارترین و محیط زیست اثرپذیرترین مولفه شناسایی شد. بر اساس نتایج، راهکارهای کلیدی در سه محور اصلی ارائه گردید: اصلاح و شفاف سازی قوانین و نهادسازی، تقویت مشارکت اجتماعی و اقتصادی به ویژه از طریق توسعه گردشگری پایدار و حفاظت و بازسازی اکولوژیکی رودخانه ها. نتیجه گیری پژوهش تاکید دارد که بدون اصلاحات نهادی و حقوقی حتی پروژه های کالبدی نیز پایدار نخواهند بود؛ اما با ایجاد چارچوب های مشارکتی و یکپارچه می توان رودخانه های زرجوب و گوهر رود را به محور تاب آوری و توسعه پایدار شهری بدل ساخت.

کلیدواژه ها:

رودخانه زرجوب ، گوهر رود ، تاب آوری زیست محیطی ، چالش های حقوقی و نهادی ، مدیریت یکپارچه منابع آب