ارزیابی خطر زلزله در بنای تاریخی حمام بکان بهبهان به روش غیر افزایشی

ارزیابی خطر زلزله در آثار تاریخی به ویژه بناهای با ارزش فرهنگی و اجتماعی نقشی اساسی در حفاظت و نگهداری این میراث ارزشمند ایفا می کند. در این مقاله، خطر زمین لرزه در اثر تاریخی حمام بکان واقع در شهر تاریخی ارجان نزدیکی بهبهان با استفاده از روش نوین تحلیل خطر لرزه ای غیر افزایشی (NEPSHA) مورد بررسی قرار گرفته است. حمام بکان بنایی به جا مانده از دوره ساسانی است که به دلیل موقعیت جغرافیایی در مجاورت رودخانه مارون و ساختار زمین شناسی زاگرس جنوبی، علاوه بر اهمیت تاریخی به شدت در معرض خطر زمین لرزه های مخرب قرار دارد. شهر ارجان که در حاشیه رود مارون و در مرزهای تاریخی و لرزه خیز فارس و خوزستان واقع شده، در طول تاریخ خود شاهد زلزله های مخرب بزرگی بوده است که مهمترین آنها در سالهای ۴۴۴ و ۴۷۸ قمری رخ داده و منجر به تخریب گسترده بناها و کاهش جمعیت منطقه شده اند. این عوامل طبیعی همراه با بحرانهای انسانی از قبیل جنگها و تغییرات سیاسی به فروپاشی و متروک شدن ارجان انجامیده اند. بررسیها نشان می دهد که حمام بکان نیز به علت نزدیکی به چند گسل فعال مهم از جمله گسل بهبهان در معرض آسیبهای قابل توجه ناشی از زمین لرزه است. در این مطالعه، پس از تشریح موقعیت جغرافیایی دقیق و ویژگیهای زمین شناسی محل ساختگاه و معرفی گسلهای موثر، منطقه تحلیل خطر لرزه ای به دو روش تعینی (DSHA) و احتمالی غیر افزایشی (NEPSHA) انجام شده است. روش DSHA بر مبنای بزرگترین زلزله محتمل در گسلهای اصلی بهبهان و اطراف آن و مدلهای کاهندگی استاندارد برای تخمین شتاب اوج زمین استوار است. نتایج این روش حاکی از احتمال وقوع زلزله های بزرگ با بزرگی حدود Mw۷.۷ و شتابهای اوج زمین نزدیک به g ۰.۶ در ساختگاه است که از میزان استاندارد بالاتر میباشد روش NEPSHA به عنوان رویکرد نوین و فیزیک پایه تر تحلیل خطر لرزه ای که قانون توزیع اندازه زلزله های کلاسیک گوتنبرگ ریشتر را با مدل غیر افزایشی (SCP) مبتنی بر آنتروپی تدریجی تسالیس جایگزین میکند با دقت بالاتری تطابق داده های لرزه خیزی منطقه را مدل می کند. این روش با در نظر گرفتن تعاملات پیچیده و غیر خطی قطعات گسلی برآوردهایی دقیق تر و محافظه کارانه تر از خطر لرزه ای ارائه میدهد شتاب اوج زمین استخراج شده از NEPSHA برای دوره های بازگشت ۱۰، ۴۷۵ و ۲۴۷۵ ساله به ترتیب مقادیر ۰.۳۹۲g، ۰.۰۲۸ g و g ۰.۷۸۲ را نشان میدهد که در برخی موارد از مقادیر استاندارد ایران (مقدار مرجع ۰.۳۸ برای ۴۷۵ سال دوره بازگشت فراتر رفته و ضرورت توجه ویژه به حفاظت از حمام بکان را نمایان میسازد نتایج این پژوهش نه تنها اهمیت و ضرورت انجام تحلیل خطر لرزه ای با روشهای نوین و دقیق برای اثرات تاریخی در مناطق فعال لرزه ای را تاکید میکند بلکه میتواند مبنایی برای طراحی اقدامات حفاظتی، مرمتی و مقاوم سازی اصولی در حمام بکان و سایر آثار تاریخی همجوار فراهم آورد. همچنین، کاربرد موفق NEPSHA در این منطقه، پیشنهاد میشود به عنوان الگویی برای مطالعات مشابه در سایر مناطق لرزه خیز ایران به کار گرفته شود تا حفاظت میراث فرهنگی با درک عمیق تری از مخاطرات طبیعی همراه گردد. کلمات کلیدی: شهر تاریخی ارجان، سازه بنایی، سنگی، گسل، بهبهان، تحلیل احتمالی غیر افزایشی خطر زلزله (NEPSHA)

کلیدواژه ها:

شهر تاریخی ارجان ، سازه بنایی ، سنگی ، گسل ، بهبهان ، تحلیل احتمالی غیر افزایشی خطر زلزله (NEPSHA)