کاربست بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد در سطح واحدهای شهرداری: از طراحی شاخص ها تا ارزیابی عملکرد کارمندان

بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد یکی از مهم ترین رویکردهای نوین در مدیریت مالی بخش عمومی است که تلاش می کند پیوندی روشن میان «منابع مصرف شده» و «نتایج حاصل شده» برقرار کند. در شهرداری ها، به ویژه در سطح واحدهای اجرایی و میانی، استقرار این رویکرد می تواند به افزایش کارایی، ارتقای شفافیت، بهبود پاسخ گویی و هم راستاسازی رفتار کارمندان با اهداف راهبردی مدیریت شهری منجر شود (رضوانی، 1396؛ عامری و عامری، 1397؛ OECD, 2019). با این حال، تجربه بسیاری از شهرداری ها نشان می دهد که بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد اغلب در حد «افزودن چند شاخص» به فرم های بودجه باقی می ماند و به طور واقعی وارد چرخه تصمیم گیری و ارزیابی عملکرد نمی شود. از یک سو، طراحی شاخص های مناسب در سطح واحدها و مشاغل، به ویژه در حوزه خدمات عمومی و فعالیت های غیرملموس، دشوار است؛ از سوی دیگر، ضعف سیستم های اطلاعاتی، محدودیت ظرفیت کارشناسی و مقاومت های سازمانی، مانع پیوند موثر میان بودجه، شاخص ها و ارزیابی عملکرد کارمندان می شود (رستمی، 1404؛ نظری، 1401؛ Robinson & Last, 2009). این مقاله با رویکرد توصیفی–تحلیلی و بر پایه مطالعه اسنادی (قوانین، دستورالعمل ها، کتاب ها، مقالات و تجربه های تطبیقی)، به بررسی کاربست بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد در سطح واحدهای شهرداری می پردازد. در گام نخست، مبانی نظری بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد و مدل های رایج آن تبیین می شود؛ سپس مراحل طراحی شاخص ها در سطح واحد و کارمند (از تعریف ماموریت تا تعیین شاخص های ورودی، فرآیند، خروجی و نتیجه) تشریح می گردد. در ادامه، چالش های پیاده سازی این رویکرد در شهرداری ها از جمله مشکل اندازه گیری عملکرد خدمات شهری، عدم انطباق نظام اطلاعاتی، تعارض با فرهنگ سازمانی و پیوند سطحی با نظام ارزیابی عملکرد منابع انسانی تحلیل می شود (قلی پور، 1389؛ امینی مهر، 1395؛ World Bank, 2010). یافته ها نشان می دهد که موفقیت بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد در سطح واحدهای شهرداری، منوط به طراحی «زنجیره ای از هم راستایی» است: از اهداف راهبردی شهر و برنامه های پنج ساله توسعه شهری، تا برنامه های عملیاتی واحد، شاخص های عملکرد واحد، و در نهایت، شاخص های عملکرد کارمندان. بدون این هم راستایی، خطر آن وجود دارد که شاخص ها صرفا برای تکمیل فرم ها طراحی شوند و در عمل، تاثیری بر رفتار مالی و سازمانی نگذارند. بر این اساس، راهکارهایی از جمله تدوین راهنمای شاخص گذاری برای واحدهای شهرداری، یکپارچه سازی نظام بودجه و ارزیابی عملکرد، توسعه آموزش های مشترک برای مدیران مالی و منابع انسانی، و استقرار سامانه های اطلاعاتی که بتوانند داده های بودجه ای و عملکردی را در کنار هم منعکس کنند، پیشنهاد می شود (سازمان برنامه و بودجه، 1393؛ OECD, 2019؛ Curristine, 2005).

کلیدواژه ها:

بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد ، شهرداری ، شاخص های عملکرد ،