حقوق مالکیت و تصرف اراضی شهری توسط شهرداری

حقوق مالکیت خصوصی یکی از بنیادی ترین اصول حقوقی در نظام حقوقی ایران است که همواره در تعارض بالقوه با ضرورت های اجرای طرح های عمومی شهری قرار می گیرد. شهرداری ها به عنوان نهادهای عمومی غیردولتی، در راستای انجام وظایف عمرانی، خدماتی و توسعه شهری، ناگزیر از تملک یا تصرف اراضی متعلق به اشخاص خصوصی هستند؛ بااین حال، نحوه اعمال این صلاحیت و رعایت حقوق مالکان در فرآیند تملک، از مهم ترین چالش های حقوق شهری به شمار می رود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و بر پایه مطالعه اسنادی، به بررسی مبانی قانونی، فقهی و رویه ای تصرف و تملک اراضی شهری توسط شهرداری می پردازد و ضمن تحلیل اصول قانون اساسی، قوانین موضوعه و آرای دیوان عدالت اداری، حدود اختیارات شهرداری و الزامات جبران عادلانه خسارت مالکان را تبیین می کند. یافته ها نشان می دهد که هرچند شهرداری در چارچوب قوانین خاص از اختیار تملک برای منافع عمومی برخوردار است، در عمل موارد متعددی از تصرفات غیرقانونی، تاخیر در پرداخت غرامت و عدم رعایت تشریفات قانونی مشاهده می شود که منجر به نقض حقوق مالکیت و تزلزل اعتماد عمومی می گردد. از منظر فقهی نیز مشروعیت تصرف منوط به وجود ضرورت و تحقق مصلحت عامه همراه با جبران منصفانه است. این مقاله با نقد وضعیت موجود، الگویی پیشنهادی تحت عنوان «تملک عادلانه شهری» ارائه می دهد که بر پایه اصول شفافیت، مشارکت شهروندان، رضایت مالک و جبران کامل خسارت استوار است. در پایان، اصلاح قانون نحوه خرید و تملک اراضی و ایجاد سازوکار نظارتی موثر برای پیشگیری از تصرفات غیرقانونی پیشنهاد می شود.

کلیدواژه ها:

حقوق مالکیت ، تصرف اراضی شهری ، شهرداری ، تملک عادلانه ، منافع عمومی.