امکان سنجی تسری مفهوم «محل» در قرار معاینه محل به محیطهای دیجیتال در نظام دادرسی کیفری ایران

با گسترش سریع فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و ظهور اشکال نوین جرائم سایبری، نظام دادرسی کیفری ایران با چالشهای بنیادینی در خصوص تطبیق مفاهیم سنتی حقوقی با واقعیتهای جدید دیجیتال مواجه شده است. یکی از مهمترین این مفاهیم محل در قرار معاینه محل است که در مواد ۱۲۳ تا ۱۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری، به طور سنتی به فضاهای فیزیکی و ملموس اطلاق میشود. این پژوهش، با روش تحلیلی و با استفاده از رویکرد تطبیقی، به بررسی امکان تسری و توسعه مفهومی «محل» به محیطهای دیجیتال همچون کیف پولهای دیجیتال، پلتفرمهای متاورس و شبکه های مبتنی بر بلاکچین می پردازد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که جمود بر تفسیر سنتی «محل» نه تنها مانع از کشف حقیقت و اجرای عدالت در جرائم سایبری می شود بلکه اصول دادرسی عادلانه و حق دفاع متهم را نیز نقض می کند. در این پژوهش، با استناد به مبانی فقهی مانند قاعده «المشاهده مقدمه للعلم» و «لا حرج» و اصول حقوقی مانند اصل ۱۶۷ قانون اساسی و تفسیر هدفمند، قوانین راهکارهای حقوقی و تقنینی برای حل این چالش ها ارائه شده است. این راهکارها شامل بازتعریف «محل» در محیط دیجیتال، جایگزینی حضور فیزیکی قاضی با حضور مجازی تایید شده و تدوین دستورالعمل های تخصصی برای قضات است تا نظام قضایی ایران بتواند با تحولات عصر دیجیتال همگام شده و عدالت را در فضاهای مجازی نیز محقق سازد.

کلیدواژه ها:

معاینه محل دیجیتال ، قانون آیین دادرسی کیفری ، فقه ، ادله دیجیتال ، جرائم سایبری ، بلاکچین ، متاورس ، کنوانسیون بوداپست