حجاب و هویت بازخوانی جایگاه زن مسلمان در گفتمان انقلاب اسلامی و تعاملات اجتماعی ایران معاصر

این پژوهش به بررسی نقش زنان به عنوان عرصه های نمادین در تقابل گفتمان های، قدرت، ایدئولوژی های حاکم و مقاومت های فردی و جمعی در ایران از اواخر دوره ی قاجار تا امروز می پردازد. پرسش اصلی این است تحت چه شرایط تاریخی، «حجاب در دو مقطع تاریخی کلیدی: سیاست های مدرنیزاسیون دوره پهلوی و ترویج ارزش های اسلامی پس از انقلاب — به عرصه های برای بازتعریف هویت ملی-دینی تبدیل شد. با رویکردی میان رشته ای و با تحلیل اسناد تاریخی، روایت های شفاهی و گفتمان های سیاسی-فرهنگی، این تحقیق نشان می دهد که بدن زنانه در دو مقطع تاریخی کلیدی کشف حجاب اجباری دوره ی پهلوی و حجاب اجباری پس از انقلاب اسلامی - به میدانی برای نمایش قدرت دولت ها و مقاومت های اجتماعی بدل شد. در دوره ی نخست، دولت پهلوی با شمشیر تجدید، آمرانه کشف حجاب را به نماد پیشرفت تحمیلی تبدیل کرد، اما با مقاومت زنانی روبه رو شد که حجاب را بخشی از هویت جمعی خود می دانستند. در دوره ی دوم، جمهوری اسلامی با تبدیل حجاب به نشانه هویت اسلامی انقلابی، کوشید مرزهای ایدئولوژیک جدیدی تعریف کند؛ اما این سیاست نیز با موجی از مقاومت های خلاقانه از اعتراضات مسلحانه تاریخی تا کنش های نمادین معاصر مانند جنبش اغتشاشگران خیابان انقلاب»، مواجه شد. یافته ها حاکی از آن است که بدن زنانه در ایران همواره در تقاطعی پیچیده از سیاست های کلان و خرده روایت های زندگی روزمره قرار داشته است. زنان با وجود فشارهای ساختاری از طریق تنظیم، پوشش، حضور در عرصه عمومی، یا مشارکت در جنبش های اجتماعی بدن خود را به زبانی برای بیان عاملیت و بازتعریف هویت تبدیل کرده اند. این پژوهش همچنین نشان می دهد که مناقشه بر سر حجاب، فراتر از مسائل اخلاقی یا دینی، بازتابی از کشمکش های عمیق تر بر سر حق مالکیت بر بدن، تعریف هویت، جمعی و رابطه فرد با ساختارهای قدرت است. اهمیت این تحقیق در عبور از دوگانه های ساده انگارانه سنتی-مدرن اسلامی-اسکولار و ارائه تحلیلی تاریخی-فرهنگی است که پیوند ناگس تنی سیاست، دین و زندگی روزمره زنان را آشکار می کند. این مطالعه با تمرکز بر تاریخ بدن»، در کی نوین از نقش زنان به مثابه کنشگران فعال در فرآیندهای تاریخی-اجتماعی ایران ارائه می دهد و چشم اندازی انتقادی برای بررسی جنبش های معاصر حول حق تعیین سرنوشت بدن فراهم می کند.

کلیدواژه ها:

زن انقلابی ، حجاب و هویت ، گفتمان انقلاب اسلامی ، تعاملات اجتماعی ایران معاصر