تشکیلات اداری در ایران از دوران باستان تا امروز

تشکیلات اداری در ایران از دوران باستان تا امروز دستخوش تغییرات زیادی شده است. در عصر هخامنشی نظام ساتراپی (استانی) پایه گذاری شد و امپراتوری به ایالاتی تقسیم گردید که هر یک زیر نظر یک ساتراپ استاندار اداره می شد. دیوان سالاری متمرکز، نظام مالیاتی پیشرفته و شبکه ی راههای سلطنتی برای تسهیل اداره کشور ایجاد شد. اشکانیان نظام اداری غیرمتمرکز تری نسبت به هخامنشیان داشتند. حکومتهای محلی استقلال زیادی داشتند اما زیر نظر شاهنشاه اشکانی فعالیت می کردند. اداره ی کشور بر اساس نظام فئودالی بود و اشراف محلی از قدرت زیادی برخوردار بودند. ساسانیان نظام دیوان سالاری منسجمی را ایجاد کردند که به نوعی پایه گذار ساختار اداری دوران بعد از ورود اسلام به ایران شد. اداره کشور تحت نظارت شاهنشاه بود و وزیر اعظم و رئیس دیوان امور را اداره می کردند. نظام مالیاتی دقیق بود و سیستم ثبت و ضبط اطلاعات اداری به شدت توسعه یافت. پس از ورود اسلام ساختار اداری ساسانیان تا مدتها حفظ شد و ایرانیان نقش مهمی در مدیریت دولت داشتند. در دوره سلجوقیان، تشکیلات دیوانی ساختاری متمرکز و منظم داشت که زیر نظر وزیر اعظم اداره می شد. مهمترین ویژگیهای این دوره قدرت بالای وزارت نظام اقطاع و تاکید بر دیوان استیفا بود. در این دوره وزیر نقش کلیدی در اداره کشور داشت. ایلخانان مغول پس از فتح ایران، ساختار دیوانی ایران را از دوره های قبل به ارث بردند اما تغییراتی در آن ایجاد کردند. دیوان آل مظفر علیرغم شباهت زیاد به دیوان ایلخانان تمرکز بیشتری بر امور نظامی داشت و از قدرت وزیران کاسته، همچنین برخلاف دوره سلجوقیان از اهمیت فوق العاده دیوان استیفا کاسته شد. در مقایسه با ایلخانان، دیوان سالاری این دوره رنگ و بوی ایرانی بیشتری داشت و از عناصر مغولی فاصله گرفت. به طور کلی، دیوان آل مظفر را می توان نمونه ای از دیوان سالاری دوره فترت دانست که در آن اقتدارگرایی نظامی بر نظام بروکراتیک پیشین غلبه داشت.

کلیدواژه ها:

آل مظفر ، تشکیلات ، دیوان