بررسی صنعت تشبیه به اعتبار طرفین در قصاید ۷ تا ۹ دیوان خاقانی

این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسی ساختار تشبیه در قصاید ۷، ۸ و ۹ دیوان خاقانی پرداخته است. بررسی دقیق نمونه های شعری نشان می دهد که خاقانی با مهارت کم نظیری از انواع تشبیه بهره برده و نظامی هنرمندانه از تصویرسازی را در اشعار خود خلق کرده است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که تشبیهات حسی به حسی با دارا بودن بیشترین فراوانی اساس نظام بلاغی خاقانی را تشکیل می دهند. این دسته از تشبیهات عمدتا در خدمت توصیف های عینی و ملموس قرار گرفته اند و کارکردی توصیفی دارند. در مقابل، تشبیهات عقلی به حسی نشانگر تلاش شاعر برای عینیت بخشیدن به مفاهیم انتزاعی و ذهنی است. تحلیل نمونه ها نشان می دهد که تشبیه در شعر خاقانی صرفا یک آرایه تزئینی نیست بلکه به ابزاری کارآمد برای بیان تجربیات پیچیده انسانی تبدیل شده است. این ویژگی به ویژه در تشبیهات حسی به عقلی مشهود است که اگرچه از نظر تعداد محدودند اما از نظر معنایی بسیار غنی و پرمایه ظاهر شده اند. نظام تشبیهی خاقانی از یک سو ریشه در سنت ادبی کلاسیک فارسی دارد و از سوی دیگر با نوآوری های خاص او در هم آمیخته است. این پژوهش نشان می دهد که چگونه خاقانی با بهره گیری از این شگرد، بلاغی توانسته است گفتمانی منحصر به فرد در شعر فارسی ایجاد کند که هم از نظر زیبایی شناسی و هم از نظر عمق معنایی قابل تامل است. ترکیب هوشمندانه ساحتهای حسی و عقلی در تشبیهات خاقانی سبک شخصی او را در تاریخ ادبیات فارسی متمایز می سازد.

کلیدواژه ها:

ادبیات غنایی ، ادبیات کلاسیک ، تشبیه ، خاقانی ، قصیده ، بلاغت ، بیان