جنبه های تعلیمی در خسرو و شیرین نظامی

نظامی متخلص به نظامی و نامور حکیم نظامی شاعر و داستان سرای ایرانی پارسی گوی در سده ششم هجری دوازدهم که به عنوان صاحب سبک و پیشوای داستان سرایی در ادبیات پارسی شناخته شده است. آرامگاه نظامی گنجوی در حاشیه غربی شهر گنجه قرار دارد. خسرو و شیرین عنوان اثری منظوم و عاشقانه از شاعر ایرانی، نظامی گنجوی است که همچنین منظومه لیلی و مجنون را هم سروده است. این منظومه، داستان عشق خسرو پرویز پادشاه بزرگ شاهنشاهی ساسانی و شاهزاده ارمنی شیرین که بعدها ملکه ارمنستان میشود را روایت می کند. داستان عاشقانه خسرو و شیرین را به غیر از نظامی فردوسی در شاهنامه و شاعران دیگر هم آورده اند و نسخه های مختلفی از آن با عنوانهای شیرین و فرهاد هم موجود است. برخی معتقدند این داستان ریشه در فولکلور دارد. منصور یاقوتی معتقد است خسرو و شیرین یا شیرین و فرهاد از داستانهای کردی منطقه کرمانشاه بوده و نظامی که مادری کرد داشته با این داستان آشنا بوده و آن را بازسرایی کرده است. حکیم نظامی از بزرگترین شاعران ادب فارسی است که در آثار خود به اندیشههای تعلیمی توجه ویژه دارد او در غناییترین اثر خود یعنی منظومه خسرو و شیرین نیز بسیار به مسائل تعلیمی و اخلاقی اشاره میکند و در این راه به نحو موثری از ابزارهای بلاغی و به ویژه علم معانی بهره میبرد. این شاعر بزرگ با استفاده از علم معانی و ابزارهای مناسب آن مانند جملات خبری، امری و پرسشی به شیوه ای موثر موفق به انتقال مفاهیم اخلاقی و تعلیم آنها به مخاطب خود شده است و در عین حال از این طریق حضور مخاطب در متن را نیز برجسته تر نشان داده است. در این پژوهش به بررسی این دسته از جملات و معانی ثانویه آنها پرداخته شده، لطایف و ظرایف سه مبحث از علم معانی یعنی جملات خبری، امری، پرسشی و نقش و تاثیر آنها در انتقال موثر اندیشههای تعلیمی شاعر در یک متن غنائی تبیین شده است.

کلیدواژه ها:

خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون ، تقابلهای هم جوار ، علم معانی