بحران هویت در معماری معاصر ایران: واکاوی فلسفی اجتماعی با رویکرد تطبیقی

معماری به مثابه زبان هویت فرهنگی و آینه ای از جهان بینی و شیوه زیست یک ملت، همواره نقشی بنیادین در بازنمایی و تثبیت ارزش های اجتماعی، تاریخی و معنوی داشته است. ورود مدرنیته به ایران در سده اخیر، همراه با دگرگونی های عمیق سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، موجب نوعی گسست در تداوم تاریخی معماری ایرانی شده و مسئله "بحران هویت" را در کانون مباحث معماری معاصر قرار داده است. این بحران نه صرفا ناشی از تغییر سبک های معماری، بلکه معلول مواجهه ای شتاب زده و سطحی با جریان های فکری و فرهنگی غرب بوده که به جای تولید یک سنت نوین و اصیل، به تقلید صوری و بی ریشه از الگوهای بیگانه انجامیده است. از منظر فلسفی، هویت امری ایستا و بسته نیست، بلکه در پیوندی دیالکتیکی با زمان و مکان و در فرآیند گفت وگوی مداوم می گیرد؛ با این حال، معماری معاصر ایران اغلب نتوانسته است میان این دو قطب تعادل برقرار سازد و بدین ترتیب، فضایی برساخته که نه به سنت وفادار مانده و نه توانسته پاسخگوی نیازهای زندگی مدرن باشد. این مقاله با بهره گیری از چارچوب های نظری فیلسوفانی چون هایدگر، ریکور و هابرماس در باب هویت، مکان و مدرنیته، و همچنین با رجوع به نظریه های معماری معاصر نظیر بوم گرایی انتقادی کنت فرامپتون و پدیدارشناسی فضا در آثار نوربرگ-شولتز، تلاش شده است تا ریشه های بحران هویت در معماری ایران واکاوی گردد. یافته های پژوهش نشان می دهد که حل این بحران مستلزم بازاندیشی در نسبت سنت و مدرنیته و بازخوانی انتقادی میراث معماری ایرانی در پرتو شرایط جهانی امروز است. تنها از طریق پیوند خلاقانه با بستر فرهنگی تاریخی و در عین حال توجه به ضرورت های زیست معاصر، می توان به سوی معماری ای حرکت کرد که واجد "هویت ایرانی" و در عین حال همساز با جهان مدرن باشد.

کلیدواژه ها:

هویت ، معماری ایرانی ، سنت و مدرنیته ، فلسفه معماری ، بحران هویت