ورزش صبحگاهی مدارس؛ راهبردی نوروسایکولوژیک برای بهبود خلق و کاهش اضطراب تحصیلی

سلامت روان و عملکرد شناختی دانش آموزان در سال های اخیر به یکی از کانونی ترین دغدغه های روان شناسی تربیتی و علوم اعصاب شناختی بدل شده است. افزایش فشارهای تحصیلی، رقابت های نمره محور و سبک زندگی کم تحرک باعث افزایش چشمگیر اضطراب تحصیلی و اختلالات خلقی در مدارس شده اند. در این میان، ورزش صبحگاهی به عنوان یک مداخله ی ساده، کم هزینه و در دسترس، از منظر نوروسایکولوژیک (عصب روان شناختی) به عنوان راهبردی موثر برای ارتقای بهداشت روانی و بهبود کارکردهای شناختی دانش آموزان مطرح می شود.از دیدگاه عصب شناسی، فعالیت بدنی منظم منجر به افزایش ترشح نوروترنسمیترهایی همچون دوپامین، سروتونین و اندورفین می شود که نقش مهمی در تنظیم خلق، انگیزش و تمرکز دارند. افزون بر آن، ورزش با افزایش گردش خون مغزی، اکسیژن رسانی و تحریک عامل نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF)، موجب تقویت سیناپس ها و تسهیل فرایند یادگیری می گردد. مطالعات نوروسایکولوژیک نشان داده اند که ۱۰ تا ۲۰ دقیقه فعالیت هوازی پیش از شروع کلاس ها می تواند عملکرد حافظه کاری، سرعت پردازش و انعطاف پذیری شناختی را به صورت معنی دار افزایش دهد.از دیدگاه روان شناسی انگیزشی، ورزش صبحگاهی پیش از شروع ساعات درسی، نه تنها به بهبود خلق وخو و کاهش نشانه های اضطراب تحصیلی کمک می کند، بلکه از طریق ایجاد احساس خودکارآمدی (self-efficacy)، شایستگی (competence) و خودمختاری (autonomy) – سه نیاز بنیادین نظریه ی تعیین خود (Self-Determination Theory) – موجب افزایش درگیری شناختی و انگیزش درونی نسبت به یادگیری می شود. مدرسه ای که روز خود را با تحرک آغاز می کند، به نوعی نظام انگیزشی بدنی و شناختی را فعال می سازد که پیش زمینه ای برای تمرکز، مشارکت و هیجان مثبت در فرآیند یادگیری فراهم می آورد.از منظر روان شناسی تربیتی نیز شواهد نشان می دهد که اجرای برنامه های ورزش صبحگاهی گروهی با الگوی بازی محور و موسیقی متناسب، موجب تقویت روابط اجتماعی، افزایش حس تعلق به مدرسه و کاهش احساس انزوا و رقابت منفی می شود. این همگرایی عاطفی میان دانش آموزان، خود عاملی محافظ در برابر اضطراب و بی انگیزگی تحصیلی است.در سطح اجرایی، طراحی راهبردی چنین برنامه هایی نیازمند نگاه تلفیقی میان علوم اعصاب، تربیت بدنی و روان شناسی مدرسه است. برنامه های ورزش صبحگاهی می توانند بر اساس ریتم شبانه روزی بدن (circadian rhythm) و الگوهای ترشح هورمونی تنظیم شوند تا بیشترین هم خوانی را با وضعیت فیزیولوژیک دانش آموزان داشته باشند. افزون بر این، پژوهش های جدید بر تاثیر برنامه های کوتاه مدت اما مکرر (۱۰ دقیقه ای چندبار در هفته) بر کاهش شاخص های اضطراب در مقایسه با برنامه های سنگین هفتگی تاکید می کنند.به طور کلی، ورزش صبحگاهی در مدارس نه صرفا به عنوان یک فعالیت بدنی، بلکه به مثابه یک مداخله نوروسایکولوژیک و راهبرد پیشگیرانه سلامت روان قابل تعریف است؛ چرا که از رهگذر تعامل زیستی-روانی-اجتماعی، همزمان بر خلق، انگیزش و کارکرد شناختی اثرگذار است. نهادینه سازی این الگو در مدارس می تواند گامی در جهت تحقق آموزش سلامت محور، کاهش وابستگی به مداخلات دارویی و افزایش تاب آوری روانی نسل جدید باشد.

کلیدواژه ها:

ورزش صبحگاهی ، عصب روان شناسی ، اضطراب تحصیلی ، تنظیم خلق ، نظریه تعیین خود ، دوپامین ، BDNF ، مدرسه سالم