اثر تمرینات هوازی بر تنظیم هیجان در نوجوانان

تنظیم هیجان به عنوان یکی از مولفه های بنیادی سلامت روان، نقش کلیدی در سازگاری اجتماعی، پیشرفت تحصیلی و تاب آوری نوجوانان دارد. در دوران نوجوانی، به دلیل تغییرات عمیق زیستی، شناختی و عاطفی، ناپایداری هیجانی و حساسیت نسبت به استرس ها افزایش می یابد. در این میان، تمرینات هوازی به عنوان یک مداخله رفتاری غیر دارویی با آثار چند سطحی عصبی، شناختی و روان شناختی، در سال های اخیر توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است. پژوهش های تجربی نشان می دهند که فعالیت های هوازی منظم (مانند دویدن، شنا، دوچرخه سواری یا ایروبیک متوسط تا شدید) از طریق مکانیسم های نوروبیولوژیک همچون افزایش نوروترنسمیترهای سروتونین و دوپامین، افزایش نروتروفین های مغزی نظیر فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF)، و بهبود کارکرد قشر پیش پیشانی (DLPFC) – که مرکز کنترل شناختی و مهار هیجان است – موجب ارتقاء ظرفیت خودتنظیمی در نوجوانان می شود.افزون بر این، از منظر روان شناختی، تمرینات هوازی با تقویت مولفه های نظریه تعیین خود (Self-Determination Theory) از جمله خودمختاری، شایستگی و ارتباط، نوعی انگیزش درونی را در فرد شکل می دهد که احساس عام بودگی (agency) و خودکارآمدی هیجانی را افزایش می دهد. این میزان احساس کنترل بر بدن و ذهن، به بهبود راهبردهای بازشناسی، ارزیابی مجدد شناختی و به ویژه کاهش سرکوب هیجان منجر می شود. بررسی های نوروسایکولوژیک نیز نشان داده اند که پس از چند هفته تمرین هوازی، تنظیم محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA) و کاهش ترشح کورتیزول باعث ثبات خلقی و واکنش پذیری هیجانی پایین تر در موقعیت های استرس زا می گردد.از سوی دیگر، تمرینات گروهی یا ساختارمند در محیط های اجتماعی (مانند ورزش های تیمی یا کلاس های گروهی ایروبیک) فرصت تعامل و همدلی اجتماعی را افزایش داده و از این طریق به تنظیم هیجان مبتنی بر رابطه (interpersonal emotion regulation) کمک می کند. این فرایند با افزایش اکسی توسین و احساس پیوند، به ویژه در نوجوانان با اضطراب اجتماعی یا خلق افسرده، نقش درمانی برجسته ای دارد. در نهایت، شواهد فرا تحلیلی نشان می دهد که ۸ تا ۱۲ هفته تمرین هوازی منظم، موجب بهبود معنادار در شاخص های خودگزارشی تنظیم هیجان، کاهش علائم اضطراب و افسردگی، و افزایش نمره های سلامت ذهنی در جمعیت نوجوانان می شود.بنابراین می توان نتیجه گرفت که تمرینات هوازی، با اثرگذاری هم زمان بر سامانه های زیستی و روان شناختی، نه تنها به عنوان ابزاری برای ارتقاء سلامت بدنی، بلکه به عنوان راهبردی موثر برای ارتقاء سواد هیجانی و تاب آوری روانی نوجوانان قابل کاربرد است. توصیه می شود در برنامه های تربیت بدنی مدارس، رویکرد «ورزش برای تنظیم هیجان» به عنوان بخشی از تربیت روانی اجتماعی نوجوانان در نظر گرفته شود.

کلیدواژه ها:

تمرینات هوازی ، تنظیم هیجان ، نوجوانان ، نظریه تعیین خود ، محور HPA ، BDNF ، خودکارآمدی هیجانی ، تاب آوری روان شناختی ، عملکرد قشر پیش پیشانی