مداخلات مبتنی بر بازی های حرکتی برای ارتقای هوش هیجانی کودکان دبستانی

تحقیقات اخیر در حوزه روان شناسی رشد و آموزش و پرورش نشان می دهد که هوش هیجانی (Emotional Intelligence) به عنوان یکی از پیش بینی کننده های اساسی موفقیت تحصیلی، اجتماعی و سلامت روان، نیازمند تقویت از دوران کودکی است. یکی از نوآورانه ترین و اثربخش ترین رویکردها برای ارتقای هوش هیجانی در کودکان دبستانی، به کارگیری مداخلات مبتنی بر بازی های حرکتی است؛ زیرا این بازی ها در عین برانگیختن نظام حرکتی و بدنی، فرآیندهای عاطفی-شناختی و اجتماعی را نیز به طور هم زمان فعال می سازند.در این چارچوب، بازی های حرکتی با تکیه بر نظریه های یادگیری از طریق حرکت (Embodied Learning) و یادگیری اجتماعی-هیجانی (Social-Emotional Learning; SEL)، بستری چندحسی برای تجربه، ابراز و تنظیم هیجانات فراهم می کنند. مشارکت فعال کودکان در بازی هایی که مستلزم همکاری، نوبت گیری، همدلی و کنترل تکانه ها هستند، موجب ارتقای مولفه های هوش هیجانی نظیر خودآگاهی هیجانی، خودتنظیمی، همدلی و مهارت های اجتماعی می شود. به طور خاص، در بازی های گروهی حرکتی، کودک ضمن درک پیامدهای هیجانی رفتار خود، ظرفیت هم احساسی و سازگاری اجتماعی را افزایش داده، و از طریق تقویت مسیرهای عصبی مرتبط با قشر پیش پیشانی (PFC) و آمیگدال، توان تنظیم هیجان های منفی و ابراز مناسب هیجان های مثبت را می آموزد.از دیدگاه عصب روان شناسی، فعالیت های بدنی هماهنگ و مبتنی بر تعامل اجتماعی در قالب بازی، موجب افزایش ترشح نوروترنسمیترهای دوپامین و سروتونین و کاهش سطح کورتیزول می گردد که این خود به بهبود خلق، افزایش تمرکز و ارتقای خودکارآمدی هیجانی می انجامد. افزون بر این، مداخلات مبتنی بر بازی به ویژه در محیط های آموزشی غنی از تعامل، نیازهای سه گانه نظریه تعیین خود (خودمختاری، شایستگی و ارتباط) را برآورده ساخته و با ایجاد تجربه «یادگیری لذت بخش»، به تثبیت الگوهای پایدار هیجانی کمک می کنند.پژوهش های تجربی نشان داده اند که اجرای برنامه های ساختارمند بازی های حرکتی – نظیر بازی های هماهنگی گروهی، ایفای نقش حرکتی، و بازی های با محوریت همکاری – در طول سه تا شش ماه، منجر به افزایش معنادار در شاخص کلی هوش هیجانی، به ویژه در مولفه های «تنظیم هیجان» و «همدلی» در دانش آموزان پایه های ابتدایی می شود. افزون بر این، کودکان در نتیجه این مداخلات، رفتارهای سازگارانه تری در موقعیت های تعارضی و اجتماعی نشان می دهند.بنابراین، می توان نتیجه گرفت که بازی های حرکتی نه تنها روشی موثر برای تخلیه انرژی و تقویت رشد حرکتی کودکان است، بلکه به عنوان ابزاری روان شناختی و آموزشی در جهت پرورش خودآگاهی، مهارت های اجتماعی، و تنظیم هیجان ایفای نقش می کند. طراحی و اجرای مداخلات نظام مند بر پایه بازی های حرکتی در برنامه درسی مدارس ابتدایی می تواند گامی اساسی در جهت پیشگیری از مشکلات هیجانی و رفتاری و ارتقای سلامت روانی نسل آینده باشد.

کلیدواژه ها:

هوش هیجانی ، بازی های حرکتی ، تنظیم هیجان ، یادگیری اجتماعی-هیجانی ، خودکارآمدی هیجانی ، کودکان دبستانی ، نظریه تعیین خود