هویت سازی مذهبی در دو امپراتوری: بررسی تطبیقی سیاست های دینی صفویان و عثمانیان

این تحقیق به مقایسه پیامدهای سیاست های مذهبی در دو امپراتوری مهم جهان اسلام، یعنی صفویان و عثمانیان، اختصاص دارد و می کوشد نشان دهد چگونه جهت گیری های مذهبی این دو قدرت، ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن ها را متاثر ساخته است. در حکومت صفوی، تشیع دوازده امامی به عنوان مذهب رسمی انتخاب شد تا پاسخگوی نیازهای حکومت جدید به مشروعیت و هویت باشد؛ انتخابی که سرانجام به دگرگونی عمیق در ساختار مذهبی ایران انجامید. این سیاست، زمینه ساز پیدایش نهادهای شیعی، ظهور طبقه ای تازه از علمای دین، گسترش آیین هایی مانند عزاداری عاشورا و تعریف یک هویت مذهبی متفاوت برای جامعه ایرانی ، دولت عثمانی با رسمیت بخشیدن به مذهب تسنن حنفی و تداوم سنت های خلافت اسلامی، به دنبال کسب مشروعیت و حفظ انسجام در امپراتوری چندقومیتی خود بود. رویکرد مذهبی آنان، بیشتر مبتنی بر مدارا با اقلیت های دینی و بهره گیری از ساختارهای رسمی مذهبی در چارچوب دیوان سالاری بود. در حوزه روابط خارجی نیز مذهب نقش پررنگی ایفا می کرد؛ چنان که صفویان با تکیه بر هویت شیعی، به رویارویی های سیاسی و مذهبی با عثمانیان پرداختند و گاه برای مقابله با آنان، به دنبال اتحاد با دولت های اروپایی بودند، در حالی که عثمانیان خود را نماینده قانونی خلافت اسلامی دانسته و حامی اهل سنت به شمار می آمدند، مقایسه این دو تجربه تاریخی روشن می سازد که چگونه سیاست های مذهبی، در تعیین هویت ملی، تنظیم روابط اجتماعی و جهت دهی به تحولات سیاسی دولت ها نقشی محوری دارند. تمایز اساسی میان صفویان و عثمانیان در پیوند دین و سیاست، آثاری ماندگار بر تحولات منطقه خاورمیانه گذاشته که بازتاب های آن تا روزگار ما نیز مشهود است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته و بر پایه منابع تاریخی معتبر نظیر کتاب ها، مقالات و اسناد آرشیوی، داده ها را گردآوری و تحلیل کرده است.