خمسه سرایان کشمیر

حکمت ایران بهروی اسدیان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجمن آثاره مفاخر فرنگی اور کل استان آذربایجان غربی پنج منظومه حکیم نظامی گنجوی مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه)، در زمان حیات نظامی و پس از آن چنان مورد استقبال واقع شد که شاعران ایرانی و غیرایرانی بسیاری در صدد تقلید از آن برآمدند و خمسههایی به زبانهای فارسی،اردو،ترکی،آذری، عثمانی و جغتایی سرودند. محققان تعداد این خمسهها و خمسه سرایان را به طور کل بین صد تا هزار خمسه و خمسه سرا تخمین زده اند: در کتب خانههای مختلف تاکنون بیش از صد خمسه و خمسه سرا به نظر ما رسیده است و البته اگر تمام کتب خانه ها را میتوانستیم پژوهش کنیم شاید هزار خمسه از هزار شاعر دیده میشد وحید دستگردی، بیتا صا صب)؛ اما تاکنون هیچ فهرست دقیقی از آنها به دست داده نشده است. یان ریپکا تعداد مقلدان نظامی را در ایران و قلمرو نفوذ فرهنگ ایران (آسیای صغیر، آسیای مرکزی و هندوستان از حد افزون می داند (۱۳۵۴: ۱۳۳۵) و ابوالقاسم رادفر نیز معتقد است که اگر کاملا تحقیق و بررسی شود تعداد مقلدان نظامی به بیش از یکصد و پنجاه نفری خواهد رسید که او شناسایی کرده است (۱۳۷۱ (۳۷۷ در قدیمیترین اثری که درباره مقلدان نظامی نگاشته شده است تذکره هفت آسمان، ۱۹۶۵م.)، آغا احمد علی احمد به معرفی ۷۷ شاعر مقلد مخزن الاسرار می پردازد و دلیری مالوانی در سخنسالار گنجه و مقلدان او (۱۳۷۵)، این عدد را به ۱۱۳ و انجم حمید در مخزن الاسرار نظامی گنجوی و استقبال از آن در شبه قاره و ایران (۱۳۸۸) این رقم را به ۱۴۳ تن می رساند. هر چند این تعداد را در زمره مقلدان و نظیره گویان نظامی قرار داده اند اما نمیتوان تمام آنها را جزو خمسه سرایان محسوب کرد، چرا که «خمسه» به مثابه نوع،ادبی مجموعه پنج مثنوی با چینشی خاص در قالب اثری واحد است که شاعر به قصد پیروی از خمسه نظامی سروده است (ر.ک واعظ زاده و قوام (۱۳۹۸) و «خمسه سرا» کسی است که به سرودن چنین مجموعه ای مبادرت کرده باشد. در این میان بعضی از شاعران برای اینکه به تقلید محض متهم نشوند عدد مثنوی هایشان را به شش یا هفت رسانده اند و برخی نیز قصد سرودن مجموعه ای پنج گانه داشته اند که به دلایلی چون کفاف ندادن عمر موفق به اتمام آن نشده اند. این هر دو گروه را می توان در زمره خمسه سرایان قرار داد چرا که مبنای کارشان سرودن پنج گانه ای به تقلید از خمسه نظامی بوده است؛ اما شاعرانی را که فقط قصد جوابگویی به یک یا دو منظومه از خمسه نظامی را داشته اند دیگر نمیتوان خمسه سرا دانست. بنا بر آنچه گفته شد و با توجه به تعریف ارائه شده از خمسه در این مقاله بر آنیم که بنا بر شواهد متنی و مستندات،تاریخی به معرفی خمسه سرایان و خمسههای یکی از مناطق بخش غربی شبه قاره هند (کشمیر) بپردازیم.

کلیدواژه ها:

نظامی ، گنجوی ، خمسه ، خمسه سرایی ، شبه قاره ، کشمیر