نقش زبان فارسی در تمدن سازی: اسلامی از سامانیان تا گورکانیان در شرق جهان اسلام

زبان فارسی به عنوان یکی از زبانهای تمدن ساز در تاریخ، اسلام نقش بنیادینی در انتقال، تبیین و توسعه علوم اسلامی ایفا کرده است. برخلاف تصور رایج که زبان عربی را تنها زبان علوم اسلامی میداند، بررسی تاریخی نشان میدهد که زبان فارسی در شرق جهان اسلام، شامل خراسان بزرگ، آسیای میانه و شبه قاره هند، به زبان، علم، آموزش و فرهنگ بدل شد. این زبان نه تنها حامل شعر و ادب، بلکه وسیله ای برای انتقال مفاهیم، کلامی، فلسفی، فقهی و عرفانی نیز بود. اهمیت پژوهش حاضر از آن روست که به یکی از ابعاد کمتر کاوش شده تمدن اسلامی می پردازد، یعنی نقشی که زبان فارسی در نهادینه سازی و گسترش علوم اسلامی در مناطق شرقی جهان اسلام ایفا کرده است؛ نقشی که در سایه مطالعات عربی محور کمتر دیده شده است. این پژوهش میکوشد با بررسی، تاریخی، متنی و تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که چگونه زبان فارسی به عنوان زبان علم و دین در جوامع اسلامی شرقی گسترش یافت و چه عواملی در این روند موثر بوده اند. پرسش اصلی مقاله این است چه: نقش و جایگاهی زبان فارسی در ترویج و گسترش علوم اسلامی در شرق جهان اسلام داشته است؟ در کنار این پرسشهای فرعی مانند: کدام سلسله ها و حکومتها به گسترش زبان فارسی کمک کردند؟ چه متونی علمی و دینی مهمی به نگاشته شد؟ چه ارتباطی میان مراکز آموزشی و زبان فارسی وجود داشت؟ روش تحقیق مقاله مبتنی بر مطالعه کتابخانه ای، بررسی متون تاریخی و آثار علمی به زبان فارسی و تحلیل داده های تاریخی فرهنگی خواهد بود. با اتکا به منابع فارسی و انگلیسی سعی خواهد شد تصویری روشن از جایگاه زبان فارسی در تولید و انتقال علوم اسلامی ارائه گردد.

کلیدواژه ها:

زبان ، فارسی ، تمدن اسلامی ، دیوان سالاری ، شرق جهان اسلام