تمدن اکولوژیک در ایران: قنات ها و آب انبارها و نقش آن ها در پایداری محیطی

ایران با کمبود قابل توجه منابع آب سطحی و فشاره های شدید زیست محیطی مواجه است. قنات ها و آب انبارها به عنوان سازه های تاریخی با کارکردهای ذخیره سازی، توزیع آب و تنظیم کاربری زمین، نماد «تمدن اکولوژیک» هستند که همواره تعادل بین نیازهای انسانی و ظرفیت های اکوسیستم های محلی را مدنظر داشته اند. در این پژوهش، این سامانه های آبی به عنوان قاب تحلیلی برای ارزیابی پایداری محیطی در پرتو تغییرات اقلیمی و فشارهای جمعیتی در نظر گرفته می شوند تا زمینه سیاستی و مدیریتی پایداری آب در ایران روشن شود. همچنین، با بهره گیری از تحلیل های تاریخی و داده های هیدرولیکی، این مطالعه به دنبال تبیین روابط پیچیده بین میراث آبی، کاربری اراضی و توسعه شهری است تا لزوم یکپارچه سازی سیاست های آب، حفاظت از اکوسیستم های محلی و تقویت تاب آوری اجتماعی-محیطی را برجسته سازد. این پژوهش با استفاده از رویکرد توصیفی و تحلیلی و تحلیل اسناد و منابع کتابخانه ای، به بررسی مدیریت منابع آبی در بستر تمدن اکولوژیک پرداخته است. هدف، تحلیل سیستم های هوشمند آب رسانی سنتی در ایران نظیر قنات ها و آب انبارها و ارائه داده ها و شواهد تاریخی و تجربیات تمدن های مختلف به عنوان نمونه های موفق حل بحران آب در ایران است. یافته ها نشان می دهد که سازوکارهای بازتولید ذخایر آبی و توزیع آب در قنات ها و آب انبارها همچنان در برخورد با تغییرات اقلیمی و گریز از سیاست های قدیمی، قابلیت تطبیق دارند اما به بهبودهای نهادی و فناوری نیاز دارند. ترکیب فناوری های سنتی با سیاست گذاری های مدرن، با تاکید بر مشارکت جامعه محلی و مدیریت مشارکتی، به تقویت کارکردهای زیست محیطی و اجتماعی-اقتصادی این سامانه ها می انجامد. این پژوهش، با تاکید بر سابقه تاریخی، مشارکت های محلی و سازوکارهای نهادی، مسیرهایی برای احیاء، حفاظت و بهره برداری پایدار از قنات ها و آب انبارها را پیشنهاد می کند که هم زمان با حفظ سرمایه های طبیعی و فرهنگی-اجتماعی، امنیت آبی و تاب آوری اکوسیستم را ارتقا می دهد.

کلیدواژه ها:

تمدن اکولوژیک ، محیط زیست ، مدیریت آب ، قنات ها ، آب انبارها