وزن و قافیه سه خشتی های کرمانجی

سه­ خشتیها شناسنامه شعر کرمانجی هستند؛ سروده­ های سه مصراعی موزون و مقفی که گاهی ردیف هم دارند. اساس وزن در این نوع شعر، تساوی تعداد هجاهاست؛ بنابراین وزن آن «هجایی» می ­باشد. کانون اصلی سه­ خشتی­ها مناطقی از غرب فلات ایران بوده ­است که پس از کوچ بزرگ ایلات کرمانج در دوره صفویه از آن نواحی به خراسان، میراث ادبی­شان را هم با خود منتقل نمودند. تبار اصلی سه­خشتی­ها به ­سروده­های هجایی ایران پیش از اسلام مانند خسروانی­ها و اورامن­ها بازمی­گردد. هدف مقاله، نمایاندن وزن هجایی و قواعد خاص قافیه در این سروده­هاست. پرسش­های اصلی پژوهش حاضر این است که با وجود طبع­آزمایی برخی شاعران کرمانج در وزن­های عروضی و قالب­های دوبیتی/ رباعی، مثنوی، غزل و... کدام قالب شعری و چه نوع وزنی برای گویشوران این زبان، مانوس­تر است؟ و اینکه آیا قواعد قافیه در سه­خشتی­ها همان قواعد حاکم بر شعر عروضی است یا از گونه­ای دیگر می­باشد؟ نتایج تحقیق نشان می­دهد سه­خشتی­های هجایی که غالبا با آواز یا ترکیبی از ساز وآواز، انشاد می­شوند، با ذات زبان کرمانجی و دستگاه موسیقایی ذهن گویشوران این زبان سازگارتر است؛ حتی شنوندگان غیرکرمانج نیز، هماهنگی موسیقایی این سروده­ها را با کمک کشش­های هجایی که خواننده در هنگام خوانش ایجاد می­کند، درمی­یابند. قواعد قافیه­پردازی در سه­خشتی­ها، نسبت به شعر رسمی متفاوت و تابع ذوق سرایندگان است.

کلیدواژه ها:

ادبیات عامه ، شعر ایرانی ، زبان کرمانجی ، سه خشتی ، وزن هجایی