نقش رویکرد مشاوره ای معلمان در پرورش خلاقیت و خودکارآمدی دانش آموزان در درس کار و فناوری

در عصر حاضر، نظام های آموزشی در سراسر جهان با چالش تربیت دانش آموزانی مواجه اند که علاوه بر کسب دانش نظری، از مهارت های خلاقیت، تفکر انتقادی و خودکارآمدی برخوردار باشند. در این میان، درس کار و فناوری به دلیل ماهیت مهارتی و کاربردی خود، بستری مناسب برای پرورش این ویژگی ها در دانش آموزان فراهم می کند. در چنین فضایی، نقش معلم تنها به انتقال محتوا محدود نمی شود، بلکه او باید به عنوان راهنما، مشاور و تسهیل گر یادگیری ایفای نقش کند.رویکرد مشاوره ای معلم مجموعه ای از رفتارهای آموزشی و تربیتی است که در آن معلم با گوش دادن فعال، همدلی، تشویق و بازخورد سازنده، محیطی ایمن و انگیزشی برای دانش آموزان فراهم می آورد. چنین محیطی می تواند به افزایش انگیزه درونی، اعتماد به نفس تحصیلی و خلاقیت دانش آموزان منجر شود. در مقابل، محیط های آموزشی خشک و مبتنی بر سلطه، مانع از بروز ایده های نو و خلاقیت می شوند و دانش آموزان را از تجربه یادگیری معنادار بازمی دارند.یکی از مفاهیم کلیدی مرتبط با خلاقیت، خودکارآمدی تحصیلی است که به باور دانش آموز نسبت به توانایی خود در انجام موفقیت آمیز وظایف درسی اشاره دارد. بر اساس نظریه بندورا، خودکارآمدی به عنوان پیش نیازی برای انگیزش درونی و یادگیری موثر شناخته می شود. زمانی که معلم از شیوه های مشاوره ای و حمایتی استفاده می کند، به دانش آموز کمک می کند تا بر اضطراب یادگیری غلبه کند، شکست را بخشی از فرآیند رشد بداند و در نتیجه، احساس توانمندی بیشتری در خود ایجاد نماید.در این پژوهش، هدف بررسی تاثیر رویکرد مشاوره ای معلمان بر پرورش خلاقیت و خودکارآمدی دانش آموزان در درس کار و فناوری است. سوال اصلی تحقیق آن است که آیا میزان به کارگیری رفتارهای مشاوره ای از سوی معلمان می تواند باعث رشد خلاقیت و خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان شود؟ برای پاسخ به این سوال، از روش تحقیق توصیفی–همبستگی استفاده شد. جامعه آماری شامل معلمان و دانش آموزان پایه نهم در مدارس متوسطه شهر … بود و نمونه به صورت تصادفی انتخاب گردید.ابزار گردآوری داده ها شامل پرسشنامه استاندارد خلاقیت تورنس، پرسشنامه خودکارآمدی شرر و مقیاس محقق ساخته رویکرد مشاوره ای معلم بود. داده ها پس از جمع آوری با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندمتغیره تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان داد میان رویکرد مشاوره ای معلم و خلاقیت دانش آموزان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (r = ۰.۶۷). همچنین بین رویکرد مشاوره ای معلم و خودکارآمدی تحصیلی نیز همبستگی مثبت و معناداری به دست آمد (r = ۰.۷۱).تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که مولفه های گوش دادن فعال، بازخورد حمایتی و توجه عاطفی بیشترین نقش را در پیش بینی خلاقیت و خودکارآمدی دانش آموزان دارند. این یافته نشان می دهد که نحوه تعامل و نگرش معلم نسبت به یادگیری، تاثیر مستقیم بر احساس کفایت و انگیزه خلاق دانش آموز دارد. در واقع، معلمی که فضای گفت وگویی و مشورتی در کلاس ایجاد می کند، به دانش آموزان امکان می دهد تا بدون ترس از قضاوت، ایده های جدید خود را مطرح کنند و از بازخورد سازنده برای بهبود عملکردشان بهره بگیرند.یافته ها همچنین نشان دادند که میزان مشارکت فعال دانش آموزان در کلاس هایی که معلمان از رویکرد مشاوره ای استفاده می کردند، به مراتب بالاتر از کلاس های سنتی بوده است. دانش آموزان این گروه احساس امنیت روانی بیشتری داشتند و در فعالیت های گروهی با انگیزه و انرژی بیشتری مشارکت کردند. در مقابل، دانش آموزانی که معلمان شان سبک تدریس دستوری داشتند، سطح پایین تری از خلاقیت و خودکارآمدی را گزارش کردند.با توجه به نتایج به دست آمده، می توان نتیجه گرفت که معلمانی که نقش مشاوره ای فعالی دارند، می توانند بستر مناسبی برای پرورش خلاقیت و اعتماد به نفس در دانش آموزان فراهم سازند. چنین معلمانی نه تنها به یادگیری دانش آموز کمک می کنند، بلکه او را برای مواجهه با چالش های تحصیلی و شغلی آینده آماده می سازند. در واقع، رویکرد مشاوره ای معلم پلی است میان آموزش و پرورش جامع انسانی، که هدف نهایی تعلیم و تربیت محسوب می شود.درس کار و فناوری به دلیل ماهیت کاربردی خود، یکی از دروس کلیدی برای تقویت تفکر خلاق و مهارت های عملی است. در این درس، رویکرد مشاوره ای می تواند به معلم کمک کند تا به جای انتقال صرف محتوا، دانش آموزان را در مسیر کشف، تجربه و یادگیری فعال هدایت کند. به همین دلیل، لازم است نظام آموزشی با طراحی برنامه های توانمندسازی معلمان، آنان را با مهارت های ارتباطی و مشاوره ای آشنا سازد.نتایج این پژوهش می تواند برای سیاست گذاران آموزشی و مدیران مدارس نیز کاربردی باشد. توجه به ابعاد مشاوره ای نقش معلم در آموزش مهارت های فناورانه، می تواند به بهبود کیفیت یادگیری و افزایش سلامت روان دانش آموزان منجر شود. همچنین توصیه می شود که محتوای آموزشی درس کار و فناوری به گونه ای طراحی شود که فرصت تعامل، گفتگو و بازخورد در آن گنجانده شود.در مجموع، یافته های این تحقیق بیانگر آن است که نقش مشاوره ای معلمان عاملی کلیدی در ارتقای خلاقیت و خودکارآمدی دانش آموزان است. زمانی که معلمان از طریق همدلی، توجه عاطفی و راهنمایی حمایتی به دانش آموزان کمک می کنند، آنان نه تنها در یادگیری موفق تر عمل می کنند، بلکه به افرادی خودباور، خلاق و توانمند تبدیل می شوند.بنابراین، درس کار و فناوری می تواند با اتکا بر رویکرد مشاوره محور، به بستری پویا برای رشد تفکر خلاق، مهارت های فنی و اعتماد به نفس تحصیلی دانش آموزان تبدیل شود؛ به شرطی که معلمان در زمینه مهارت های مشاوره ای آموزش ببینند و نظام آموزشی حمایت لازم را از آنان به عمل آورد.

کلیدواژه ها:

رویکرد مشاوره ای معلم ، خلاقیت دانش آموز ، خودکارآمدی تحصیلی ، درس کار وفناوری ، یادگیری حمایتی