سیر نگرش منابع فرقه شناسی به مزدکیه تا پایان سده هفتم هجری

ملل و نحل نویسی، به عنوان شاخه ای از تاریخ نگاری مذهبی در قرون اسلامی، بازتاب دهنده تقابل های ایدئولوژیک آن دوره است. در این میان، فرقه مزدکیه به سبب آموزه های اجتماعی جنجال برانگیز خود، همواره در کانون توجه این منابع قرار داشته اند. این پژوهش با طرح این پرسش اصلی آغاز می شود که نگرش ملل و نحل نویسان تا پایان سده هفتم هجری نسبت به مزدکیه چگونه بوده و چه عواملی در شکل گیری آن موثر بوده است. از نظر ماهیت، تحقیق حاضر تاریخی-تحلیلی و از نظر شیوه گردآوری داده ها، کتابخانه ای است. پژوهش با مطالعه انتقادی نه متن کلیدی فرقه شناسی انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که نگرش به مزدکیه در این متون ثابت و یکسان نبوده، بلکه متاثر از بستر سیاسی-مذهبی دوران هر مولف شکل گرفته است. مهم ترین دستاورد این تحقیق، کشف الگوی گفتمانی مشترک در نسبت دادن اتهام ثنویت، اباحی گری و تناسخ به مزدکیه است؛ اتهاماتی که هدفی جز طرد دگراندیشان و تضعیف رقبای مذهبی نداشته اند. این پژوهش همچنین به تمایز روشن میان «مزدک تاریخی» و «مزدک برساخته متون فرقه شناسی» دست یافته و نشان می دهد که روایت این متون بیش از آنکه بازتاب واقعیت باشد، بازتاب دهنده رقابت های گفتمانی حاکم بر جهان اسلام است.

کلیدواژه ها:

مزدکیه ، ملل و نحل ، فرقه شناسی ، سیر نگرش