بازتاب ارزش های اجتماعی و تربیتی در متون آموزشی ادبیات فارسی مدارس ایران

ادبیات فارسی، به عنوان بخش بنیادین نظام تربیتی و فرهنگی ایران، نقشی عمیق و چندوجهی در بازتاب و انتقال ارزش های اجتماعی، اخلاقی و هویتی ایفا می کند. کتاب های درسی ادبیات فارسی در مدارس، نه تنها ابزاری برای آموزش زبان و مهارت های ادبی هستند، بلکه به منزله ی رسانه ای فرهنگی و تربیتی، حامل پیام های اخلاقی، اجتماعی، مذهبی و ملی اند که به شکل مستقیم و غیرمستقیم در ذهن و رفتار دانش آموزان تاثیر می گذارند. مقاله حاضر با رویکردی مروری، به تحلیل جامع و نظام مند بازتاب ارزش های اجتماعی و تربیتی در محتوای متون آموزشی ادبیات فارسی مدارس ایران پرداخته و از طریق بررسی پژوهش های پیشین، چارچوب های نظری آموزش ارزش ها، و تحلیل محتوای آثار ادبی منتخب در کتاب های درسی، می کوشد نشان دهد که چگونه نظام آموزشی از طریق متون ادبی، در جهت نهادینه سازی هویت فرهنگی، تقویت روحیه ی جمع گرایی، وطن دوستی، عدالت خواهی، کار و تلاش، نوع دوستی و پایبندی به ارزش های اخلاقی و دینی حرکت کرده است. در این راستا، یافته های پژوهش های پیشین حاکی از آن است که متون ادبی فارسی مدارس، به ویژه در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول، اغلب بر پایه ی الگوهای اخلاق گرایانه و جامعه محور تنظیم شده اند و در بازتاب مفاهیمی چون احترام به والدین و معلمان، صداقت، قناعت، تعاون، وفاداری، و مسئولیت پذیری نقش برجسته ای دارند. با این حال، برخی مطالعات اخیر نیز از یک جانبه نگری، تکرار مضامین سنتی و فقدان تنوع فرهنگی در گزینش متون گلایه دارند و بر لزوم بازنگری در انتخاب و چینش محتوای درسی برای بازتاب بهتر واقعیت های اجتماعی امروز تاکید می کنند. مرور نظام مند منابع نشان می دهد که پیوند میان ادبیات فارسی و تربیت اجتماعی، اگرچه از دیرباز بخشی جدایی ناپذیر از آموزش در ایران بوده است، اما در دهه های اخیر، با چالش هایی چون جهانی شدن، تحول ارزش های اجتماعی و ظهور رسانه های جدید مواجه شده است که نیازمند بازتعریف نقش کتاب های درسی در تقویت تفکر انتقادی، گفت وگوپذیری و همزیستی فرهنگی در میان نسل جوان است.

کلیدواژه ها:

ادبیات فارسی ، ارزش های اجتماعی ، تربیت اخلاقی ، محتوای درسی ، هویت فرهنگی ، آموزش و پرورش ایران