روش شناسی تحلیل فلسفی؛ نگاهی تطبیقی به دیدگاه اندیشمندان غرب و اسلام

هدف این پژوهش بررسی تطبیقی روش تحلیل فلسفی در میان متفکران مسلمان و فیلسوفان غربی است. این تحقیق با رویکرد توصیفی تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای انجام گرفته است. مقاله حاضر از دو بخش تشکیل شده است؛ در بخش نخست، دیدگاه های فیلسوفان غربی درباره تحلیل فلسفی مطرح شده و سه نوع تحلیل شامل تحلیل تجزیه ای، تحلیل بازگشتی و تحلیل تفسیری معرفی گردیده است. در تحلیل تجزیه ای هر روشی در نظر گرفته می شود که بر پایه شکافتن یک کل یا یک امر مرکب، همچون ترکیب های مفهومی، استوار باشد؛ به گونه ای که با آشکار ساختن اجزا و تبیین نحوه ارتباط میان آنها، امکان تصدیق گزاره ای که دربردارنده حکمی معین است فراهم شود. تحلیل بازگشتی به معنای بررسی مقدماتی و در نگاه نخست غیرمستقیم و دور از ذهن است که در بطن یک استدلال مرکب، در نهایت به اثبات گزاره ای مشخص منجر می شود. تحلیل تفسیری نیز ناظر به روشی است که از رهگذر تفسیر یک یا چند گزاره یا مفهوم، می توان صدق و درستی گزاره ای معین را به اثبات رساند. در بخش دوم مقاله نشان داده شده است که فیلسوفان مسلمان در مباحث خود از هر سه نوع تحلیل بهره برده اند و برخلاف برخی جریان های فلسفی غربی، روش تحلیل فلسفی را در یکی از این شیوه ها منحصر نکرده اند. نتیجه مقایسه میان دیدگاه های اندیشمندان مسلمان و فیلسوفان غربی نشان می دهد که هر دو گروه تحلیل فلسفی را به عنوان ابزاری علمی و روشی معتبر برای شناخت پذیرفته اند، با این تفاوت که متفکران اسلامی علاوه بر تحلیل فلسفی، سایر شیوه های شناخت را نیز به عنوان روش های علمی معتبر تلقی می کنند. در حالی که فیلسوفان غربی به ویژه پوزیتیویست ها به دلیل نفی مباحث متافیزیکی، تنها تحلیل فلسفی را روش علمی و ابزار شناخت می دانند. همچنین فیلسوفان مسلمان با تکیه بر منطق ارسطویی، رویکردی کل نگر و جامع در پیش گرفته اند، در حالی که بسیاری از فیلسوفان غربی نگاهی جزءنگرانه و محدود به مقوله شناخت دارند.

کلیدواژه ها:

تحلیل فلسفی ، تحلیل تجربه ای ، تحلیل بازگشتی ، تحلیل تفسیری