تاثیر فعالیت های بدنی منظم بر افزایش انعطاف پذیری روانی (Resilience) در دانش آموزان

انعطاف پذیری روانی (Resilience) به عنوان یکی از شاخص های بنیادین سلامت روان، توانایی فرد در سازگاری موثر با شرایط دشوار، فشارهای روانی و موقعیت های استرس زا تعریف می شود. در سال های اخیر، پژوهش های میان رشته ای در حوزه روان شناسی و علوم تربیتی نشان داده اند که فعالیت های بدنی منظم، نقشی کلیدی در تقویت سازوکارهای زیستی، شناختی و اجتماعی مرتبط با تاب آوری روانی در میان دانش آموزان دارد. از منظر نوروساینس، فعالیت جسمانی مداوم با افزایش ترشح نوروترنسمیترهای دوپامین، سروتونین و اندورفین، کاهش سطح کورتیزول، و بهبود تنظیم هیجانی از طریق تقویت ارتباط عملکردی میان آمیگدال و قشر پیش پیشانی (PFC)، موجب بالا رفتن انعطاف پذیری عصبی و کنترل هیجانات می شود. در سطح هیجانی-رفتاری، مشارکت در ورزش های گروهی احساس خودکارآمدی، تعلق اجتماعی، مسئولیت پذیری و مهارت مقابله مثبت را افزایش داده و از بروز واکنش های پرخاشگرانه یا پریشانی روانی در برابر ناکامی ها جلوگیری می کند.از منظر نظریه خودتعیین گری (Self-Determination Theory) نیز، فعالیت جسمانی که بر سه نیاز بنیادین «خودمختاری»، «احساس شایستگی» و «ارتباط مثبت با دیگران» مبتنی است، به شکل قابل توجهی حس انسجام درونی و انگیزش درونی را در دانش آموز تقویت می کند؛ عواملی که با مولفه های کلیدی تاب آوری یعنی امیدواری فعال، سازگاری شناختی و کنترل هیجان هم پوشانی دارند. افزون بر این، از دیدگاه روان شناسی رشد و آموزش، انجام منظم ورزش در محیط مدرسه باعث تقویت مهارت های عملکرد اجرایی (بازداری پاسخ، انعطاف شناختی و برنامه ریزی هدف مدار) می شود که در مدیریت موثر موقعیت های فشارزا و تصمیم گیری های سازگارانه اهمیت دارد.در بعد اجتماعی-فرهنگی، مشارکت در فعالیت های ورزشی مدرسه ای محیطی حمایتی و تعاملی فراهم می سازد که از طریق هم تنظیمی هیجانی با همسالان، تقویت حس همبستگی و تجربه موفقیت مشترک، بنیان های روانی تاب آوری را در بستر فرهنگی و جمعی شکل می دهد. به طور کلی، فعالیت بدنی منظم نه تنها عاملی پیشگیرانه در برابر مشکلات روانی نظیر اضطراب و افسردگی تلقی می شود، بلکه به عنوان راهبردی موثر برای رشد بهینه هیجانی و شناختی دانش آموزان در نظام آموزشی معاصر باید مورد توجه قرار گیرد. بررسی های تجربی اخیر نیز نشان می دهند که دانش آموزانی که الگوی منظم فعالیت بدنی (سه تا پنج جلسه در هفته) دارند، در شاخص های تاب آوری، تنظیم هیجان، احساس شایستگی و رفاه ذهنی نمرات بالاتری کسب می کنند. بدین ترتیب، می توان نتیجه گرفت که ورزش نه فقط ابزاری برای بهبود سلامت جسمی، بلکه بستر موثری برای آموزش غیرمستقیم مهارت های زندگی و پرورش مغز مقاوم در برابر استرس است.

کلیدواژه ها:

فعالیت بدنی منظم ، انعطاف پذیری روانی ، تنظیم هیجان ، نظریه خودتعیین گری ، عملکرد اجرایی ، سلامت روان مدرسه ای ، هم تنظیمی هیجانی