از کنجکاوی تا معنا؛ الگویی طراحی محور برای پیوند پایدار کودکان با دین و اعتقادات مذهبی

تربیت دینی کودکان در دوره ابتدایی در بسیاری از نظام های آموزشی به صورت انتقال محتوای اعتقادی و دستورهای رفتاری پیگیری می شود، حال آن که مطالعات علوم شناختی یادگیری، روان شناسی رشد و پژوهش های روایت شناختی هویت نشان می دهد علاقه پایدار به دین هنگامی شکل می گیرد که کودک فرصت می یابد میان پرسش های اصیل خود درباره جهان و تجربه های ملموس روزانه اش با مفاهیم دینی، رابطه ای معنادار، خودمختار و عاطفه مند برقرار کند؛ بدین معنا که منشا علاقه، حس «کشف معنا» باشد نه فقط «انباشته ی دانستنی ها». مقاله حاضر با رویکرد طراحی محور و پژوهش مبتنی بر سنتز نظری، چارچوبی عملیاتی پیشنهاد می کند که بر سه ستون «خودتعیین گری یادگیری دینی» (حمایت از خودمختاری، شایستگی، و پیوند مندی)، «روایت پردازی هویتی معنوی» (تعریف خویشتن از رهگذر داستان پردازی تجربیات اخلاقی و عبادی) و «بازی و کاوش هدایت شده» (یادگیری مبتنی بر بازی، پروژه و تجربه های حسی–حرکتی) استوار است. ابتدا مسئله «شکاف علاقه» صورت بندی می شود: تناقض میان تکالیف حفظ محور و نیاز کودک به تجربه، پرسش و مشارکت. سپس با ادغام یافته های نظریه دلبستگی، خودتعیین گری، مراحل رشد اخلاقی و معناکاوی روایی، سازوکارهای انگیزشی علاقه مندساز تبیین شده و بر نقش اقلیم عاطفی کلاس، زبان زیبایی شناختی دین، و عمل اجتماعی معنادار تاکید می شود. در ادامه، ده راهکار کارآمد و ساده ساز برای معلمان ارائه می گردد—از «پروتکل گفت وگوی سقراطی مهربان» و «دفترچه کشف نشانه های خدا در زندگی روزمره» تا «نماز–بازی داستانی»، «ایستگاه های تجربه»، «پروژه های خدمت اجتماعی کوچک»، «آزمایشگاه سوال های سخت» و «تقویم مهرورزی»—هر یک با مثال های کلاس محور و نکات اجرا. روش پژوهش از نوع «طراحی پژوهی آموزشی» و «سنتز روایتی شواهد» است؛ به جای جامعه آماری، بر طراحی تکرارشونده، بازخورد چرخه ای و ارزیابی کیفی دل بستگی کودک به فعالیت های معنوی تکیه می کند. نوآوری مقاله در پیوند نظام مند سه جریان دانشی برای تولید یک الگوی عمل پذیر است که معیار موفقیت را «دل بستگی و مشارکت معنادار» می گذارد، نه صرفا یادداری گزاره ها. نتایج نظری و راهبردی نشان می دهد که وقتی کلاس به «فضای امن پرسش» بدل می شود، اعمال دینی «تمرین های معنا» تلقی می گردد و روایت های شخصی کودک محور گفت وگو قرار می گیرد، علاقه، پایداری و درونی سازی باورهای دینی فزونی می یابد و رفتارهای عبادی از «باید» به «می خواهم» گذار می کند. دلالت های کاربردی برای معلمان شامل طراحی واحدهای یادگیری کوتاه پروژه محور، سنجش های کیفی مبتنی بر شواهد روایی، و کالیبراسیون زبان دینی به زبان تجربه کودک است. در پایان، چارچوب ارزیابی سه بعدی (عاطفی–انگیزشی، شناختی–فهمی، کنشی–اجتماعی) پیشنهاد می شود تا معلم بتواند روند علاقه مندی را بسنجد و بر اساس بازخورد واقعی کلاس، طراحی های خود را اصلاح نماید.

کلیدواژه ها:

تربیت دینی کودک ، دوره ابتدایی ، علاقه مندسازی ، خودتعیین گری