آسیب شناسی رویکرد نمره محور در مدارس ابتدایی ایران

رویکرد نمره محور در مدارس ابتدایی ایران، یکی از مهم ترین چالش های تربیتی و فرهنگی نظام آموزشی معاصر است؛ رویکردی که یادگیری را از فرآیندی انسانی و تحول زا به سازوکاری عددی و رقابتی فروکاسته است. این مقاله با تکیه بر چارچوب نظری ویگوتسکی، بندورا، راجرز، دیویی، سن و Deci & Ryan، به آسیب شناسی این گرایش می پردازد و پیامدهای روان شناختی، شناختی و اخلاقی آن را در میان دانش آموزان و معلمان تحلیل می کند. یافته های تحلیلی نشان می دهد که نمره محوری باعث کاهش انگیزه درونی، تضعیف حس شایستگی و خودارزشمندی، محدودشدن خلاقیت و رشد اجتماعی–عاطفی دانش آموزان و شکل گیری رقابت های کاذب می شود. از نظر ساختاری، این رویکرد نظام ارزشیابی را از هدف اصلی اش –یعنی رشد فهم، تفکر انتقادی و خودتنظیمی یادگیرنده– دور می سازد و آن را به ابزاری برای کنترل بیرونی تبدیل می کند. از دیدگاه ویگوتسکی، نمره محوری تعامل معنادار میان معلم و شاگرد را تضعیف کرده و یادگیری در منطقه ی رشد مجاور را مختل می نماید. دیویی نیز این روند را ضد تجربه ی زیسته ی یادگیری و مانع رشد اندیشه ی تاملی می داند. بندورا بر نقش باور به خودکارآمدی تاکید دارد و معتقد است که سنجش عددی، این باور را آسیب پذیر می سازد. نظریه ی شخص محور راجرز یادگیری را امری مبتنی بر پذیرش، اعتماد و تجربه ی اصیل می داند که در فضای نمره محور از میان می رود. سن و نظریه ی قابلیت ها بر عدالت آموزشی و توانمندسازی افراد تاکید دارند؛ حال آنکه ارزیابی مبتنی بر عدد، نابرابری فرصت ها را تقویت می کند. و در نهایت، مدل انگیزش درونی Deci & Ryan نشان می دهد که کنترل بیرونی از طریق نمره، نیاز به استقلال و ارتباط را تضعیف کرده و به یادگیری سطحی می انجامد. این مقاله با تحلیل این ابعاد، ضرورت گذار از نمره محوری به رویکردهای توصیفی، بازخوردی و انسانی را تبیین می کند.

کلیدواژه ها:

نمره محوری ، ارزشیابی انسانی ، انگیزش درونی ، عدالت آموزشی ، خودکارآمدی ، یادگیری تحول زا ، نظریه های تربیتی