عدالت جنسیتی از منظر اسما بارلاس؛تحلیل چهاربعدی و نقد روش شناختی

این پژوهش با رویکردی تحلیلی انتقادی، الگوی عدالت جنسیتی اسما بارلاس، از اندیشمندان برجسته فمینیسم اسلامی، را در چهار سطح فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی بررسی می کند. بارلاس با بهره گیری از روش هرمنوتیک انتقادی، قرآن را متنی ذاتا برابری طلب و ضد مردسالار معرفی کرده و نابرابری های جنسیتی را حاصل تفسیرهای مردسالارانه و سنت های فقهی متاخر پس از عصر نزول قرآن می داند. در سطح فردی، بارلاس بر برابری ذاتی و کرامت انسانی زن و مرد تاکید دارد و معتقد است که تفاوت های جنسیتی نباید به تبعیض منجر شود. در بعد خانوادگی، مفاهیمی چون «قوامیت» را به عنوان مسئولیت پذیری حمایتی مرد در خانواده تفسیر کرده و «نشوز» را نوعی اختلال در رابطه زناشویی می داند، نه نشانه سلطه جویی مرد یا نافرمانی زن. در سطح اجتماعی، او نقش فعال زنان را بر پایه آموزه های قرآنی مطالبه می کند و در عرصه سیاسی نیز مشارکت برابر زنان در فرایندهای تصمیم گیری را سازگار با مفاهیم قرآنی می بیند. با وجود این، دیدگاه های بارلاس اگرچه گامی مهم در جهت ترویج عدالت جنسیتی در جوامع اسلامی به شمار می رود، اما از سه منظر روش شناختی مورد نقد قرار گرفته است: نخست، احتمال بروز نسبی گرایی در تفسیر آیات قرآن؛ دوم، استفاده از چارچوب های فمینیستی غربی که ممکن است با بافت فرهنگی دینی جوامع اسلامی ناسازگار باشد؛ و سوم، کم توجهی به سنت فقهی که موجب کاهش مقبولیت این دیدگاه ها در میان عالمان دینی شده است. در نهایت، پژوهش نتیجه می گیرد که پذیرش گسترده تر الگوی بارلاس نیازمند تعامل نقادانه با میراث فقهی و توجه دقیق به زمینه های فرهنگی و اجتماعی جوامع اسلامی است تا عدالت جنسیتی بتواند به شکلی پایدار و مقبول تحقق یابد.

کلیدواژه ها:

عدالت جنسیتی ، اسما بارلاس ، هرمنوتیک قرآنی ، فمینیسم اسلامی ، نقد روش شناختی