بررسی نقش هویت ساز مدارس در شکل گیری هویت کودکان و نوجوانان

هویت یکی از بنیادی ترین مولفه های رشد فردی و اجتماعی انسان است که در دوران کودکی و نوجوانی با شدت و حساسیت بیشتری شکل می گیرد. این مقطع زمانی، دوره ای بحرانی محسوب می شود که فرد در جست وجوی پاسخ به پرسش اساسی خود قرار دارد. از میان عوامل مختلف تاثیرگذار بر شکل گیری هویت، مدرسه به عنوان نهاد رسمی اجتماعی سازی پس از خانواده، نقش منحصر به فردی دارد. مدرسه نه تنها وظیفه آموزش دانش و مهارت های علمی را بر عهده دارد بلکه در درونی سازی ارزش ها، پرورش نگرش ها و ایجاد حس تعلق اجتماعی نیز نقشی کلیدی ایفا می کند. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی توصیفی، به بررسی نقش هویت ساز مدارس در شکل گیری هویت کودکان و نوجوانان پرداخته است. یافته ها نشان داد که مولفه های مختلف مدرسه از جمله محتوای آموزشی، شیوه های تدریس، شخصیت و نگرش معلمان، فضای فرهنگی و اجتماعی مدرسه، روابط همسالان، فعالیت های فوق برنامه و نظام ارزشی حاکم، همگی در فرآیند تکوین هویت فردی، اجتماعی و فرهنگی دانش آموزان اثرگذار هستند. محتوای درسی غنی و متناسب با نیازهای واقعی زندگی، می تواند در شکل گیری هویت فردی و ملی نقش ایفا کند؛ در حالی که ضعف یا گسست میان محتوای رسمی و تجربه های زیسته دانش آموزان، احتمال بروز بحران هویت را افزایش می دهد. همچنین معلم به عنوان الگوی عینی و عملی، نقش برجسته ای در پرورش عزت نفس، مسئولیت پذیری و هویت تحصیلی دارد. فضای مدرسه، چنانچه بر پایه عدالت، مشارکت و احترام متقابل استوار باشد، بستری برای رشد هویت اجتماعی مثبت فراهم می آورد. این پژوهش همچنین بر اهمیت فعالیت های فوق برنامه ورزشی، هنری و فرهنگی تاکید دارد که به دانش آموزان فرصت خودابرازی و تمرین نقش های اجتماعی را می دهد. افزون بر آن، هماهنگی ارزش های رسمی و پنهان مدرسه و نیز هم افزایی میان مدرسه و خانواده، از جمله عواملی هستند که موجب تثبیت هویت پایدار می شوند. به طور کلی، نتایج نشان داد که مدرسه می تواند به عنوان یک نهاد هویت ساز، سهم تعیین کننده ای در تربیت نسلی خودآگاه، متعهد و مسئول داشته باشد. بر این اساس، تقویت نقش هویت ساز مدارس ضرورتی اجتناب ناپذیر برای آینده جامعه محسوب می شود.

کلیدواژه ها:

هویت ، مدرسه ، کودکان ، نوجوانان ، هویت اجتماعی ، تربیت