تحلیل جامعه شناختی رابطه بین آموزش و پرورش و انسجام اجتماعی در ایران

آموزش و پرورش به عنوان یکی از اساسی ترین نهادهای اجتماعی، نقشی بنیادین در شکل دهی به ارزش ها، نگرش ها و رفتارهای افراد جامعه دارد و از این طریق، به عنوان یکی از مهم ترین عوامل موثر بر انسجام اجتماعی عمل می کند. انسجام اجتماعی، به معنای میزان همبستگی، وفاق و احساس تعلق اعضای جامعه نسبت به یکدیگر و نهادهای اجتماعی است و استمرار و پایداری نظام اجتماعی تا حد زیادی به آن وابسته است. در جامعه ایران، که در دهه های اخیر با تغییرات فرهنگی، اقتصادی و فناوری گسترده ای مواجه بوده، اهمیت آموزش و پرورش در بازتولید ارزش های مشترک و تقویت هویت جمعی بیش از پیش احساس می شود. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی و بر پایه مطالعه کتابخانه ای، به بررسی رابطه میان آموزش و پرورش و انسجام اجتماعی در ایران می پردازد. یافته های نظری حاصل از بررسی آثار اندیشمندان کلاسیک و معاصر جامعه شناسی، همچون دورکیم، پارسونز و بوردیو، نشان می دهد که آموزش و پرورش نقشی دوگانه در فرآیند انسجام اجتماعی ایفا می کند: از یک سو با آموزش ارزش های مشترک، انتقال فرهنگ، و تقویت هویت ملی، موجب یکپارچگی و همبستگی اجتماعی می شود؛ از سوی دیگر، در صورت نابرابری در دسترسی به فرصت های آموزشی و کیفیت یادگیری، می تواند به بازتولید شکاف های طبقاتی و فرهنگی بینجامد و انسجام جامعه را تهدید کند. در بررسی وضعیت ایران، نتایج نشان می دهد که نظام آموزشی کشور در تحقق عدالت آموزشی و پرورش روحیه ی جمع گرایی هنوز با چالش هایی روبه روست. ناهماهنگی میان اهداف رسمی آموزش و نیازهای واقعی جامعه، تمرکز بیش از حد بر بعد شناختی آموزش و غفلت از پرورش اجتماعی و اخلاقی، و نیز نابرابری های منطقه ای در امکانات آموزشی از جمله عواملی هستند که می توانند به تضعیف انسجام اجتماعی منجر شوند. با این حال، اصلاح محتوای آموزشی بر پایه ارزش های مشترک فرهنگی، تقویت مهارت های اجتماعی و مدنی در مدارس، و افزایش مشارکت خانواده ها و نهادهای اجتماعی در فرآیند تعلیم و تربیت می تواند به ارتقای انسجام اجتماعی یاری رساند. به طور کلی، آموزش و پرورش در ایران، در صورت ایفای نقش هماهنگ با سایر نهادهای فرهنگی و اجتماعی، می تواند عامل اصلی تحکیم وحدت ملی و انسجام اجتماعی باشد و در مسیر توسعه پایدار و هویت سازی جمعی جامعه نقش موثری ایفا کند.

کلیدواژه ها:

آموزش و پرورش ، انسجام اجتماعی ، جامعه شناسی آموزش ، هویت ملی ، عدالت آموزشی