مهندسی ارزش در پروژه های عمرانی شهرداری: مرور راهبردها برای کاهش هزینه و افزایش دوام زیرساختهای شهری

هدف از این مقاله ارائه یک مرور جامع و انتقادی بر راهبردهای مهندسی ارزش در پروژه های عمرانی شهرداری است تا روشن شود چگونه میتوان به صورت هماهنگ هم هزینههای اولیه و هم هزینههای چرخه عمر زیرساختهای موجود را کاهش داد و در عین حال دوام و تاب آوری آنها را ارتقا بخشید. نخست مسئله پژوهش در شکاف روزافزون میان بودجه سالانه شهرداریها و نیاز فزاینده به نوسازی زیرساخت های فرسوده ریشه دارد؛ پدیده ای که در کلان شهرهای جهان به محدودیت منابع مالی و پیامدهای اجتماعی ناشی از خرابیها انجامیده است. روش کار پژوهش حاضر مبتنی بر یک مرور نظام مند منابع علمی منتشر شده در بازه ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۵ است. برای جست وجو ترکیب کلیدواژه های مهندسی ارزش، پروژه های شهرداری، هزینه چرخه عمر و دوام در پایگاههای Engineering Village، ASCE Library، Scopus، Web of Science و Google Scholar به کار رفته است. معیارهای ورود شامل مقاله های داوری شده ای است که داده های کمی درباره صرفه جویی هزینه یا افزایش عمر خدمت مفید گزارش کرده اند؛ در نهایت ۱۸۷ منبع وارد تحلیل شد. دادهها با فرم استخراج پیش آزمون شده ثبت و به کمک نرم افزار NVivo کدگذاری موضوعی گردید، سپس برای متغیرهای همگن درصد صرفه جویی هزینه و درصد افزایش عمر متا تحلیل اثرات تصادفی انجام شد و ناهمگنی با آماره ۲ بررسی شد. یافته ها در سه سطح ارائه میشود: (۱) راهبردهای کاهش هزینه مانند تحلیل کارکرد هزینه، جایگزینی مصالح بازیافتی و صنعتی سازی ساخت که میانگین صرفه جویی اولیه ۱۵ تا ۳۰ درصدی و کاهش ۲۰ درصدی هزینه مالکیت را نشان میدهند؛ (۲) راهبردهای افزایش دوام شامل انتخاب مصالح نوین با مقاومت بالا، طراحی برای نگهداشت پذیری و ادغام پایش هوشمند که موجب افزایش ۱/۵ تا ۲ برابری عمر خدمت مفید میشوند؛ و (۳) رویکردهای تلفیقی که با ترکیب مدل D-BIM، ارزیابی چرخه عمر، شاخص قابلیت اطمینان و قراردادهای مبتنی بر ارزش، کل شکاف بودجه نگهداشت را تا ۴۰ درصد میبندند. مطالعه های موردی سئول، ملبورن، دنور و تهران نشان دادند که با استقرار چرخه کارگاه مهندسی ارزش، اجرای فناوری نو، پایش داده محور، هزینه کل مالکیت در افق سه دهه به طور میانگین ۲۵ درصد کاهش یافته و شاخص خرابی غیر مترقبه نیز ۶۰ درصد افت کرده است. نوآوری اصلی مقاله در ارائه یک ماتریس چهار لایه ای تصمیم کارکرد هزینه، هزینه چرخه عمر، عمر شاخص دوام، ریسک بهره برداری است که میتواند در مرحله پیش طرح در مناقصات شهرداری اعمال شود و وزن معیارها را با مشارکت ذینفعان تعیین کند. این چارچوب ابزارهای دیجیتال (BIM) و دوقلوی دیجیتال، قراردادهای اشتراک سود، مهندسی ارزش، و دانشگاه هنر اسلامی تبریز ۴th.International Conference on Architecture، Civil Engineering، Urban Development، Environment and Horizons of Islamic Art in the Second Step Statement of the Revolution Tabriz Islamic Art University / ۰۷ August. ۲۰۲۵ ISC Islamic World Science Citation Center ۳۲۴۰-۲۲۱۶۳ کد اختصاصی نمایه ISC، سازوکارهای تامین مالی ارزش محور را به یکدیگر میدوزد و فرایند تصمیم را از رویکرد کمترین قیمت به رویکرد بیشترین ارزش برای نسلها منتقل میک کند. نتیجه گیری نشان میدهد که مهندسی ارزش به شرط ادغام با دادههای بلادرنگ و اصلاح سازوکارهای نهادی و مالی، میتواند در عمل یک راهبرد برد-برد باشد هم فشار بودجه جاری شهرداری را کاهش میدهد و هم زیرساختی بادوام برای شهروندان امروز و فردا پایه گذاری می.کند. مقاله با پیشنهاد یک نقشه راه شش مرحله ای از تشکیل تیم مشترک ارزش ریسک تا انتشار گزارش سالانه ارزش آفرینی زیر ساخت به مدیران شهری کمک میکند که این رویکرد را به شیوه ای تدریجی و قابل سنجش پیاده کنند.

کلیدواژه ها:

مهندسی ارزش ، هزینه چرخه عمر ، پروژه های عمرانی شهرداری ، دوام زیر ساخت ، DIM۵ ، پایش هوشمند ، قرارداد ارزش کل ، تحلیل کارکرد هزینه