بازخوانی مفاهیم قدسی نور در معماری اسلامی با تاکید بر طراحی مساجد معاصر ایران در راستای گام دوم انقلاب

نور در معماری اسلامی فراتر از یک عامل فیزیکی واجد کارکردی قدسی و معناگرایانه است که از مفاهیم قرآنی چون آیه نور (سوره نور، آیه ۳۵) الهام می گیرد و نقش بسزایی در ارتقاء ادراک معنوی فضاهای عبادی ایفا می کند. این مقاله با هدف بازخوانی جایگاه نور در معماری مساجد معاصر ایران به ویژه در نسبت با معماری صفوی و در راستای گفتمان هویت گرای بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به تحلیل تطبیقی الگوهای نورپردازی در نمونه های منتخب تاریخی و معاصر پرداخته است. روش پژوهش از نوع کیفی با رویکرد توصیفی تحلیلی و استنتاجی است. داده ها از طریق مطالعات اسنادی، بررسی میدانی و تحلیل نمونه ها گردآوری شده اند. دو مسجد شیخ لطف الله اصفهان به عنوان نمونه ی تاریخی و ولیعصر تهران به عنوان نمونه ی معاصر به صورت تطبیقی مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها نشان می دهد که در معماری صفوی نور به مثابه واسطه ای برای تجربه امر قدسی طراحی شده و با هندسه مقدس، عناصر جهت دار و ترکیب نور طبیعی فیلتر شده، هویتی وحدت گرا را در فضا القا می کرد. در مقابل، در برخی نمونه های معاصر، کاربرد نور بیشتر به جلوه های فنی و زیباشناختی محدود شده و از محتوای مفهومی فاصله گرفته است. بر این اساس پنج الگوی پیشنهادی نور شامل: نور الهی، نور هدایت، نور متغیر، نور رمزگونه و نور جمعی برای ارتقاء معنویت در طراحی مساجد معاصر ارائه شده است. در پایان، بر لزوم تلفیق فناوری های نوین نورپردازی با آموزه های عرفانی دینی معماری اسلامی تاکید شده و پیشنهادهایی برای طراحان، پژوهشگران و سیاست گذاران معماری دینی کشور ارائه می شود.

کلیدواژه ها:

نور در معماری ، ادراک معنوی ، گنبدخانه ، معماری صفوی ، طراحی معاصر مساجد ، گام دوم انقلاب