بازشناسی شناشیر به مثابه عنصر میانجی اقلیم و فرهنگ در معماری بومی بوشهر

شناشیر (مشربیه) به عنوان یکی از عناصر شاخص در معماری اقلیم گرم و مرطوب، ایران از جمله معماری بومی بوشهر، در پاسخ به شرایط اقلیمی خاص منطقه و نیازهای فرهنگی و اجتماعی ساکنان شکل گرفته است. این عنصر که در نمای ساختمانها و در بخشهایی چون پیش آمدگی های چوبی دیده می شود ترکیبی از عملکردهای اقلیمی، حریمی، زیبایی شناختی و فضایی را در خود دارد. پژوهش حاضر با هدف تبیین جایگاه و کارکرد شناشیر در معماری بوشهر، به بررسی ابعاد، تاریخی، کالبدی و عملکردی این عنصر پرداخته و تلاش کرده است با تحلیل نمونه های تاریخی و برخی تلاش های امروز در بازآفرینی آن در پروژه های معاصر تصویری جامع از ظرفیت های آن ارائه دهد. در بخش نظری، شناشیر به عنوان یک فضای نیمه باز با الگوی طراحی مشبک چوبی شناخته می شود که نقش مهمی در تهویه طبیعی، سایه اندازی، کنترل دید، حفظ حریم خصوصی، تنظیم نور و خنک سازی غیرفعال ایفا می کند. تنوع در فرم، موقعیت، ابعاد، جهت گیری و جزئیات ساخت حاکی از تطبیق پذیری بالای این عنصر با شرایط اقلیمی و نیازهای فرهنگی بومی است. همچنین ساختار سازه های آن با استفاده از چوب های محلی و تکنیک های سنتی (نجاری) نمونه ای از معماری پایدار بومی را به نمایش می گذارد. در تحلیل وضعیت بازآفرینی شناشیر در معماری معاصر، مقاله به ضعف های رایج در برداشت های فرمالیستی و تزیینی اشاره می کند که شکل ظاهری شناشیر بازتولید می شود اما کارکردهای اقلیمی، اجتماعی و حسی آن نادیده گرفته می شود. پژوهش تاکید دارد که بازآفرینی موفق شناشیر در معماری امروز مستلزم درک عمیق از منطق عملکردی آن، توجه به اقلیم و شناخت دقیق رفتار فضایی و فرهنگی ساکنان است. همچنین به جای تکیه صرف بر فناوری های پرهزینه، بهره گیری از مصالح نوین با ویژگی های فیزیکی مشابه چوب سنتی و مناسب برای کاربرد در ارتفاع می تواند راه حلی واقع گرایانه و کارآمد باشد. در پایان مقاله بر لزوم حفظ نام اصیل شناشیر و تقویت دانش طراحی در میان معماران نسل جدید تاکید دارد؛ چراکه تداوم آگاهانه این عنصر در طراحی، امروز می تواند به توسعه معماری هویت مند، اقلیم پذیر و معنادار در بستر فرهنگی جنوب ایران بینجامد.

کلیدواژه ها:

شناشیر (مشربیه) ، هویت و معماری ، معماری بومی ، معماری اقلیم گرم و مرطوب ، بوشهر