ارزیابی تاثیر الگوهای بومی معماری ایران در احیای هویت شهری

احیای هویت شهری در بستر شهرهای معاصر، ایران به یکی از مهمترین دغدغه های پژوهشی و اجرایی معماران و شهرسازان بدل شده است. پویایی هویت شهری نه تنها به کالبد فیزیکی بلکه به معانی نشانه ها و نحوه ادراک شهروندان از محیط زیست خود وابسته است. معماری بومی ایران که حاصل تبلور دانش سنتی، تجربه تاریخی و تعادل هوشمندانه میان انسان، اقلیم و فرهنگ است، در شکل گیری هویت شهری نقش اساسی ایفا کرده است. در سالهای اخیر دگرگونی های سریع، شهری پیروی از الگوهای جهانی و غفلت از میراث بومی، تضعیف شاخصهای هویت شهری و افزایش حس از خودبیگانگی شهروندان را به دنبال داشته است. این مقاله با رویکرد مروری-تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای تخصصی به واکاوی عناصر، اصول و مضامین معماری بومی ایران و چگونگی به کارگیری آن ها در تقویت و احیای هویت شهری می پردازد. چارچوب نظری پژوهش متکی بر مفاهیمی چون پیوند فرم و معنا، نقش حافظه جمعی، اصول معماری زمینه گرا و معماری انسان محور است. نخست با تعریف ابعاد هویت شهری و تبیین جایگاه معماری بومی به عنوان یک نظام کل نگر، مولفه هایی چون حیاط مرکزی، بادگیر، استفاده از مصالح محلی، آرایه های نمادین و سازمان فضایی مبتنی بر اقلیم را بررسی می کند. در ادامه نقش این مولفه ها در افزایش حس مکان، تقویت پیوند اجتماعی، ارتقاء کیفیت زیستی و بازتاب هویت تاریخی-فرهنگی در فضاهای شهری تحلیل و نمونه های موفق احیای الگوهای بومی در معماری معاصر ایران نظیر خانه های بوم گردی، یزد بازآفرینی میدان نقش جهان و بازار (تبریز) مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج حاصل نشان می دهد بازاندیشی نوآورانه در الگوهای بومی با رویکرد تطبیقی و توجه به نیازهای عصر حاضر، می تواند نقشی کلیدی در بازسازی هویت شهری، کاهش بحران حس مکان و افزایش رضایت جمعی ایفا کند. این تحقق اما با چالش هایی همچون ضعف سیاست گذاری، فقدان آموزش تخصصی و غلبه سبک های وارداتی روبه روست. در نهایت، اتخاذ راهبردهای حمایتی ترکیب دانش بومی با فناوری های نو و مشارکت فعال جامعه محلی در فرایند طراحی و اجرا از ملزومات تقویت و ماندگاری هویت شهری ایرانی است.

کلیدواژه ها:

هویت شهری ، معماری بومی ایران ، بازآفرینی شهری ، حس مکان ، فرهنگ و اقلیم