تبیین مولفه های طراحی فضای آموزشی مبتنی بر روانشناسی کودک: مروری بر ادبیات نظری و تجربی با تاکید بر کودکان محروم از تحصیل

طراحی فضای آموزشی برای کودکان به ویژه آنهایی که از چرخه رسمی آموزش محروم مانده اند یکی از چالشهای مهم در حوزه عدالت آموزشی و توسعه پایدار محسوب می شود. در این میان توجه به نیازهای روان شناختی کودکان و نقش موثر آن در شکل گیری محیط های یادگیری، اثربخشی ویژه ای دارد. کودکان محروم از تحصیل به واسطه شرایط اجتماعی، اقتصادی یا فرهنگی نه تنها با کمبود امکانات آموزشی مواجه اند بلکه نیازمند فضاهایی هستند که ضمن پاسخ به نیازهای آموزشی، بستر مناسبی برای تقویت سلامت روان، احساس امنیت، انگیزه و تعلق فراهم آورند. با این رویکرد، پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تبیین مولفه های موثر در طراحی فضای آموزشی با تاکید بر روانشناسی کودک و با تمرکز بر کودکان محروم به صورت مروری انجام شده است. این مطالعه با روش مرور نظام مند منابع علمی داخلی و بین المللی در بازه زمانی دو دهه ی اخیر انجام گرفته و از میان بیش از ۸۰ منبع معتبر حدود ۴۰ مقاله و منبع کلیدی بر اساس معیارهای شمول (مرتبط بودن، اصالت نظری یا تجربی، تمرکز بر کودک یا فضای آموزشی) انتخاب و تحلیل شدند. یافته ها نشان می دهد که مولفه هایی مانند رنگ، نور طبیعی، مقیاس متناسب با کودک، انعطاف پذیری فضایی، حضور طبیعت، فضاهای غیررسمی برای تعامل و بازی، امنیت روانی و طراحی مبتنی بر مشارکت کودک در ارتقاء کیفیت تجربه یادگیری و افزایش حس تعلق موثرند. همچنین مطالعات نشان می دهند که طراحی فضا باید با درک عمیق از زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کودکان محروم انجام شود تا از بازتولید نابرابری در بستر فضا جلوگیری گردد. در نتیجه، مقاله تاکید دارد که طراحی فضای آموزشی برای کودکان محروم باید از یک نگاه بین رشته ای بهره مند باشد؛ جایی که معماری، روانشناسی کودک و تعلیم و تربیت در تعامل با یکدیگر، فضاهایی انسانی، منعطف، ایمن و محرک برای رشد همه جانبه کودک فراهم سازند. این مرور زمینه را برای تدوین چارچوب های مفهومی و راهنمای طراحی تخصصی در پروژه های آتی فراهم می کند.

کلیدواژه ها:

کودکان محروم از تحصیل ، طراحی فضای آموزشی ، روانشناسی ، کودک ، محیط یادگیری ، مشهد