تحلیل فلسفی نسبت های چهارگانه معنوی بر پایه ی منطق اسلامی و حکمت متعالیه

چکیده:نسبت های چهارگانه معنوی، یعنی تطابق، تضمن، التزام و تباین، از بنیادی ترین مباحث در منطق اسلامی و حکمت متعالیه اند که ناظر به نحوه ارتباط میان مفاهیم ذهنی و معانی خارجی اند. این نسبت ها در بستر منطق صوری ارسطویی و بازخوانی حکمای مسلمان، به ویژه فارابی، ابن سینا و صدرالمتالهین، از حالت صرفا زبانی فراتر رفته و به مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی ارتقا یافته اند. در حکمت متعالیه، تحلیل نسبت های معنوی بر محور اصالت وجود و تشکیک آن استوار است؛ به گونه ای که تطابق، دلالت بر اتحاد علم و وجود دارد، تضمن بیانگر حضور اجزای معنایی در کل است، و التزام ناظر به پیوند علی یا لزومی میان مفاهیم است. از سوی دیگر، تباین نیز نه صرفا تقابل مفهومی بلکه نشانه تمایز مرتبه ای در مراتب وجود تلقی می شود. بر این اساس، این نسبت ها صرفا ابزار تحلیل زبانی نیستند بلکه نشانگر مراتب تعین علم و وجود در سیر نزولی و صعودی هستی اند. بررسی دقیق این چهار نسبت در پرتو مبانی صدرایی همچون تشکیک وجود، اتحاد عاقل و معقول، و حرکت جوهری، ما را به فهم عمیق تر از نسبت ذهن و عین و چگونگی تحقق علم در نظام هستی رهنمون می سازد. بنابراین، نسبت های چهارگانه معنوی نه تنها در منطق اسلامی بلکه در فلسفه وجودی حکمت متعالیه، ساختار ادراک و معنا را تبیین می کنند و میان زبان، اندیشه و هستی پیوندی جوهری برقرار می سازند.

کلیدواژه ها:

کلیدواژه ها نسبت های چهارگانه معنوی ، منطق اسلامی ، حکمت متعالیه ، اصالت وجود ، تشکیک ، اتحاد عاقل و معقول.