بررسی رفتار سرمایه گذاران در مواجهه با بحران های اقتصادی با رویکرد مالی رفتاری

این اقدام پژوهی با هدف شناسایی و تحلیل رفتار سرمایه گذاران خرد در مواجهه با بحران های اقتصادی و طراحی و آزمون مداخلات آموزشی و ابزاری ساده، عملی و کم هزینه برای بهبود کیفیت تصمیم گیری آنان در شرایط پرریسک انجام شده است. پژوهش حاضر بر پایه ی رویکرد مالی رفتاری شکل گرفته که باور دارد تصمیمات سرمایه گذاران نه صرفا بر مبنای تحلیل منطقی و اطلاعات کامل، بلکه تحت تاثیر عوامل شناختی، هیجانی و اجتماعی اتخاذ می شود. در این چارچوب، تمرکز پژوهش بر درک سازوکارهایی است که در هنگام بروز بحران های اقتصادی (مانند رکود، سقوط بازار سهام یا افزایش ناگهانی نرخ ارز) باعث تقویت سوگیری های رفتاری از جمله زیان گریزی، رفتار توده ای، اعتمادبه نفس بیش از حد و هراس از دست دادن فرصت (FOMO) می شوند و موجب تصمیم گیری های غیرمنطقی مانند فروش های هیجانی یا خریدهای شتاب زده می گردند. جامعه ی مورد بررسی در این اقدام پژوهی شامل دو گروه بود: نخست، گروهی از سرمایه گذاران خرد فعال در بازار سرمایه شهری که طی بحران های اخیر تجربه ی مستقیم از نوسانات شدید داشتند؛ دوم، دانشجویان گروه حسابداری که به عنوان گروه شبیه سازی شده در محیط آموزشی، رفتارهای سرمایه گذاری خود را در موقعیت های فرضی بحرانی مورد بازآزمایی قرار دادند. این ترکیب امکان مقایسه ی رفتار واقعی و شبیه سازی شده را فراهم کرد و به غنای داده ها افزود. روش کار پژوهش از نوع اقدام پژوهی چرخه ای (Action Research) بود که در آن پژوهشگر با مشاهده ی مسئله، گردآوری داده ها، طراحی و اجرای مداخله، و سپس ارزیابی نتایج به صورت تکرارشونده عمل می کند تا تغییرات مطلوب در رفتار مشاهده گردد. در مرحله ی نخست، داده های کمی و کیفی از طریق ابزارهایی چون پرسشنامه ی سواد مالی و سوگیری های شناختی، مصاحبه های ساختاریافته با سرمایه گذاران، تحلیل رفتار معاملاتی در دوره های بحران اقتصادی، و مشاهده ی واکنش های رسانه ای و شبکه های اجتماعی مالی گردآوری شد. نتایج اولیه نشان داد که بخش قابل توجهی از سرمایه گذاران در تصمیمات خود متاثر از احساسات لحظه ای، اخبار غیررسمی و رفتار سایر معامله گران هستند و کمتر از ابزارهای مدیریت ریسک مانند حد زیان یا تنوع بخشی پرتفوی استفاده می کنند. در گام بعد، بر مبنای تحلیل یافته ها، مداخلاتی طراحی شد که شامل کارگاه های آموزشی آگاه سازی از سوگیری های رفتاری، آموزش مهارت های خودکنترلی مالی، طراحی ابزارهای تصمیم گیری ساده (مانند چک لیست تصمیم گیری و الگوهای تنظیم حد زیان و حد سود) و اجرای تمرین های گروهی تصمیم سازی در شرایط بحرانی شبیه سازی شده بود. این بسته ی مداخله ای در طی چند جلسه آموزشی و تعاملی اجرا شد و شرکت کنندگان ضمن تمرین تصمیم گیری واقعی، به بازتاب و تحلیل اشتباهات خود پرداختند. ارزیابی مجدد پس از مداخله نشان داد که میزان آگاهی شناختی و رفتاری سرمایه گذاران نسبت به خطاهای تصمیم گیری افزایش یافته است. شرکت کنندگان توانستند در موقعیت های بحرانی واکنش های احساسی خود را بهتر کنترل کنند، تصمیمات را به صورت ساختارمندتر اتخاذ کنند و در استفاده از قواعد مدیریت ریسک بهبود قابل توجهی نشان دهند. همچنین، داده های کیفی نشان دادند که آموزش تعاملی و تمرین گروهی بیشترین اثر را در تغییر نگرش و کاهش رفتار توده وار داشته است. به طور کلی، یافته ها نشان داد که مداخلات رفتاری آموزشی و ابزاری، حتی در مقیاس کوچک، می تواند رفتارهای هیجانی سرمایه گذاران خرد را تعدیل کرده و درک آنان از ریسک و بازده را بهبود بخشد. این پژوهش بر اهمیت طراحی سیاست های آموزشی هدفمند در حوزه ی سواد مالی، تلفیق روان شناسی و اقتصاد رفتاری در آموزش حسابداری و مدیریت مالی، و توسعه ی برنامه های حمایتی نهادهای بازار سرمایه برای تقویت ثبات رفتاری سرمایه گذاران تاکید دارد.

کلیدواژه ها:

بحران های اقتصادی