ارزیابی پاسخ های فیزیولوژیک و تغذیه ای لوبیا قرمز رقم یاقوت به رژیم های مختلف آبیاری و محلول پاشی اسید هیومیک

سابقه و هدف: پایداری عملکرد لوبیاقرمز (Phaseolus vulgaris L.) در بسیاری از مناطق جهان با تنش های محیطی، به ویژه خشکی، به شدت در معرض خطر است. این تنش، با تاثیر بر فرآیندهای فیزیولوژیک کلیدی گیاه نظیر فتوسنتز و جذب عناصر غذایی، کاهش چشمگیری در عملکرد دانه ایجاد می کند. در مناطق کم آب و خشک نظیر ایران، بحران منابع آبی ناشی از تغییرات اقلیمی و بهره برداری بی رویه، چالشی جدی در مسیر پایداری تولید محصولات حساس به خشکی مانند لوبیا قرمز ایجاد کرده است. در پاسخ به این چالش، توجه به روش های زراعی کم هزینه، پایدار و سازگار با محیط زیست، بیش از پیش ضرورت یافته است. اسید هیومیک به عنوان یک ترکیب آلی حاصل از تجزیه مواد طبیعی، از جمله گزینه های نوین مورد توجه در مدیریت تنش های غیرزیستی است. این ماده با بهبود ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، افزایش ظرفیت نگهداری رطوبت، تسهیل جذب عناصر غذایی و تقویت سازوکارهای دفاعی گیاه، نقش موثری در بهبود تحمل گیاهان به تنش آبی دارد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاثیر محلول پاشی اسید هیومیک بر برخی شاخص های فیزیولوژیکی و تغذیه ای لوبیا قرمز رقم یاقوت، تحت شرایط کم آبیاری انجام گرفت.مواد و روش ها: این پژوهش مزرعه ای در سال ۱۴۰۲ در شهرستان بویراحمد (جنوب غرب ایران) اجرا گردید. طرح آزمایشی به صورت کرت های خردشده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار پیاده سازی شد. تیمار اصلی شامل سه سطح آبیاری بر مبنای درصد نیاز آبی برآورد شده از طریق تبخیر و تعرق مرجع با استفاده از تشت تبخیر کلاس A بود: آبیاری کامل (%۱۰۰ نیاز آبی گیاه)، تنش متوسط (%۸۰ نیاز آبی) و تنش شدید (%۶۰ نیاز آبی). در کرت های فرعی نیز، محلول پاشی برگی اسید هیومیک در چهار سطح شامل صفر (شاهد)، ۵/۲، ۵ و ۵/۷ لیتر در هکتار طی دو مرحله شش برگی و آغاز گلدهی اعمال شد. در این آزمایش، صفات پرولین، قندهای محلول، سوپراکسید دیسموتاز، کلروفیل a و b، شاخص کلروفیل، محتوای عناصر دانه (شامل نیتروژن، پتاسیم و فسفر) و عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفت.یافته ها: نتایج نشان داد که آبیاری ۶۰ درصد به میزان ۹۴/۳۳ درصد محتوای قندهای محلول برگ را افزایش داد و از سوی دیگر محتوای کلروفیل a و b را به ترتیب ۱۵/۴۶ و ۷۱/۵۲ درصد کاهش داد. همچنین اثر ساده تنش شدید با کاهش ۵۴/۶ درصدی فسفر دانه و افزایش ۹۱/۴۵ درصدی پتاسیم دانه همراه بود. کاربرد محلول پاشی ۵/۷ لیتر اسید هیومیک در هکتار نیز موجب افزایش ۶۲/۶۵، ۳۸/۵۲ و ۴۹/۹ درصدی کلروفیل a و b و شاخص کلروفیل شد. معنی داری برهمکنش های دوگانه نیز نشان داد در سطح آبیاری ۶۰ درصد، کاربرد ۵/۷ لیتر اسید هیومیک در هکتار موجب افزایش ۹۷/۵۶ درصدی پرولین و ۴۳/۷۰ درصدی فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز شد. درنهایت مجموعه صفات فیزیولوژیک اعمال بالاترین سطح کاربرد اسید هیومیک منجر به بهبود ۴۱/۳۷ و ۶۶/۲۰ درصدی عملکرد دانه تحت آبیاری ۱۰۰ درصد و تنش شدید شد.نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان داد که تنش کم آبیاری در گیاه لوبیاقرمز با برهم زدن تعادل فیزیولوژیکی، کاهش کارایی فتوسنتز و افت جذب عناصر غذایی موجب کاهش عملکرد می شود. با این حال، محلول پاشی اسید هیومیک به عنوان یک محرک زیستی موثر، با ارتقاء توان فیزیولوژیکی و تغذیه ای گیاه، موجب افزایش تحمل به تنش و بهبود صفات عملکردی گردید. از این رو محلول پاشی ۵/۷ لیتر اسید هیومیک در هکتار ضمن تقویت سامانه دفاعی و بهبود جذب عناصر غذایی، در شرایط این آزمایش منجر به بهبود عملکرد نهایی لوبیاقرمز رقم یاقوت تحت تنش کم آبیاری در شهرستان بویراحمد شد. جهت اطمینان از یافته ها تکرار آزمایش طی چند سال ضروری است.

کلیدواژه ها:

پرولین ، شاخص کلروفیل ، عملکرد دانه ، کم آبیاری ، محتوای عناصر دانه