مفهوم عسر و حرج در طلاق بررسی امکان توسعهی ویژگیهای عرفی مثلا خشونت اقتصادی و روانی

مساله ی عسر و حرج در طلاق یکی از چالشهای بنیادین حقوق خانواده در ایران و بسیاری از نظامهای فقهی - حقوقی است که سالهای اخیر با تحولات اجتماعی و فرهنگی اهمیت روزافزونی یافته است. مطابق با ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی زن میتواند در صورت اثبات عسر و حرج به دادگاه مراجعه و درخواست طلاق نماید. با این حال تفسیر و مصادیق عسر و حرج همواره محل اختلاف بوده است. رویکرد سنتی بیشتر بر مصادیق عینی و ملموس همچون ترک انفاق یا اعتیاد تمرکز داشته است اما تغییرات اجتماعی نشان داده که سختیهای ناشی از خشونتهای اقتصادی و روانی نیز میتواند به همان اندازه طاقت فرسا و غیرقابل تحمل باشد. پرسش اصلی این پژوهش آن است که آیا میتوان معیارهای عرفی و نوپدید همچون خشونت اقتصادی و روانی را به عنوان مصادیق جدید عسر و حرج پذیرفت و در رویه قضایی توسعه داد؟ در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع سه سال اخیر در حوزه فقه، حقوق و مطالعات خانواده تلاش شده است ضمن واکاوی مفهوم عسر و حرج در فقه امامیه و حقوق ایران امکان توسعه ی معیارهای عرفی مورد بررسی قرار گیرد. یافته ها نشان میدهد که از منظر فقهی، روح قاعده عسر و حرج بر نفی هرگونه مشقت غیرقابل تحمل استوار است و این ظرفیت در فقه و قانون وجود دارد که با توجه به شرایط زمانه مصادیق جدیدی از عسر و حرج پذیرفته شود. در نتیجه خشونت اقتصادی و روانی به دلیل آثار مخرب و استمرار رنج آور آن میتواند در زمره ی مصادیق نوین عسر و حرج شناخته شود. این امر نه تنها با اصول فقهی همچون قاعده لاضرر سازگار است بلکه با نیازهای اجتماعی و عدالت جنسیتی نیز هماهنگی دارد.

کلیدواژه ها:

عسر و حرج ، طلاق ، خشونت ، اقتصادی خشونت ، روانی ، فقه امامیه ، قانون مدنی ، ایران ، حقوق خانواده ، قاعده لاضرر