اثر مراقبه و ذهن آگاهی بر هیجانات و اضطراب امتحان دانش آموزان

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر مراقبه و تمرین های ذهن آگاهی بر هیجانات تحصیلی و اضطراب امتحان دانش آموزان انجام شده است. در سال های اخیر، ذهن آگاهی به عنوان رویکردی موثر در ارتقای سلامت روان و تنظیم هیجان در محیط های آموزشی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این رویکرد مبتنی بر تمرکز آگاهانه بر لحظه حال، پذیرش هیجانات و کاهش واکنش های خودکار نسبت به موقعیت های تهدیدآمیز، از جمله امتحان، است. از منظر روان شناسی تربیتی، اضطراب امتحان نوعی پاسخ هیجانی پیچیده به ارزیابی های آموزشی است که با نگرانی، تنش جسمی و ترس از شکست همراه است و می تواند عملکرد شناختی و موفقیت تحصیلی را تضعیف کند.در این مطالعه، با بهره گیری از رویکرد شبه تجربی، گروهی از دانش آموزان دوره متوسطه در برنامه هشت هفته ای مراقبه مبتنی بر ذهن آگاهی شرکت کردند. نتایج تحلیل های آماری نشان داد که ذهن آگاهی موجب کاهش معنادار در شاخص های اضطراب امتحان، افزایش هیجانات مثبت (مانند امید، آرامش و اعتماد به نفس تحصیلی) و بهبود تنظیم هیجان شناختی می شود. به عبارت دیگر، تمرین های ذهن آگاهی به واسطه افزایش آگاهی بدنی و هیجانی، کاهش نشخوار ذهنی و ایجاد فاصله شناختی، نقش تعدیل کننده ای در مدیریت واکنش های اضطرابی دانش آموزان ایفا کردند.از منظر جامعه شناختی و تربیتی، این نتایج نشان دهنده اهمیت پرورش سواد هیجانی و خودتنظیمی در ساختار مدرسه است. مدارس ایرانی غالبا با هنجارهای رقابتی، ارزیابی محور و فشارهای اجتماعی نسبتا بالا همراه اند که اضطراب تحصیلی را به یک تجربه عادی اما آسیب زا بدل می سازند. آموزش مراقبه و ذهن آگاهی می تواند به عنوان سیاستی آموزشی در جهت عدالت هیجانی و توانمندسازی روانی دانش آموزان مورد استفاده قرار گیرد؛ زیرا با ایجاد فضاهای آرام، پذیرش هیجانی و گفت وگوی درونی، منجر به تقویت تاب آوری هیجانی و بهبود تعاملات معلم–دانش آموز می شود.در نهایت، یافته های این پژوهش بر ضرورت تلفیق برنامه های آموزش ذهن آگاهی با برنامه های درسی رسمی و سیاست های سلامت روان مدرسه ای تاکید دارد. رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی نه تنها اضطراب امتحان را کاهش می دهند، بلکه در سطح گسترده تر موجب تحول در فرهنگ هیجانی مدرسه، ارتقای انگیزش درونی، و افزایش احساس معنا و تعلق میان دانش آموزان می شوند. بر این اساس، مدرسه ای که ذهن آگاهی را به مثابه یک سرمایه روانی-فرهنگی تلقی کند، قادر خواهد بود محیطی ایمن، حمایتی و عاطفتمند را برای رشد همه جانبه دانش آموزان فراهم سازد.

کلیدواژه ها:

ذهن آگاهی ، مراقبه ، تنظیم هیجان ، اضطراب امتحان ، هیجانات تحصیلی ، تاب آوری روانی ، عدالت هیجانی ، سلامت روان مدرسه ای ، آموزش هیجانی