ارتباط بین فعالیت بدنی منظم و تربیت بدنی در مدرسه و کاهش اختلالات رفتاری مانند بیش فعالی (ADHD)

پژوهش های اخیر در حوزه علوم اعصاب تربیتی و روان شناسی رشد نشان می دهند که فعالیت بدنی منظم در محیط مدرسه نه تنها بر ارتقای سلامت جسمانی کودکان اثرگذار است، بلکه به طور مستقیم در تنظیم هیجان، عملکرد اجرایی، و کاهش اختلالات رفتاری از جمله اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) نقش میانجی دارد. بیش فعالی، که با نابسامانی در کنترل توجه، بازداری پاسخ و سطح بالای تکانشگری شناخته می شود، در واقع برآمده از دیس ریگولیشن نورونی در مدارهای پیش پیشانی (Prefrontal Cortex) و هسته های قاعده ای (Basal Ganglia) است؛ مناطقی که ارتباط نزدیکی با مدارهای دوپامینی و سروتونرژیک دارند و تحت تاثیر سطوح فعالیت فیزیکی روزانه قرار می گیرند.فعالیت بدنی منظم، به ویژه در قالب های ساختارمند مدرسه ای (مانند بازی های گروهی، ورزش های هوازی، و تمرینات ریتمیک)، از طریق افزایش جریان خون و اکسیژن رسانی مغزی به نواحی مسئول تصمیم گیری و کنترل شناختی در لبه ی پیشانی مغز (mPFC)، موجب افزایش انعطاف پذیری عصبی (Neuroplasticity) و بهبود هم تنظیمی عصبی بین آمیگدالا و قشر پیش پیشانی می شود. این فرآیند به کودکان کمک می کند تا واکنش های هیجانی و رفتاری خود را تنظیم کنند و در موقعیت های یادگیری، خودنظارتی (Self-monitoring) و خودمهارگری (Inhibitory control) بالاتری نشان دهند.در سطح روانی–فیزیولوژیک، فعالیت بدنی منظم باعث تعدیل سطح کورتیزول (هورمون استرس)، افزایش ترشح اندورفین و BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor) می شود؛ موادی که تاثیر مستقیمی بر تثبیت خلق و تقویت مسیرهای سیناپسی مربوط به توجه پایدار دارند. در نتیجه، کودکانی که در برنامه های مدرسه ای حاوی فعالیت بدنی مستمر شرکت می کنند، کاهش قابل توجهی در بی قراری حرکتی، تکانش گری، رفتارهای پرخطر، و نوسانات خلقی نشان می دهند.از منظر آموزشی، گنجاندن فعالیت بدنی در برنامه روزانه مدرسه—به عنوان بخشی از مدل «آموزش مبتنی بر سلامت جامع مدرسه ای (Comprehensive School Health Education)»—فراتر از اهداف بدنی، به تقویت خودتنظیمی شناختی–هیجانی (Cognitive–Emotional Self-regulation) و افزایش همدلی و تعامل اجتماعی بین دانش آموزان منجر می شود. در واقع، مدارس فعال (Active Schools) می توانند زمینه ساز کاهش رفتارهای نامطلوب و افزایش تمرکز، پشتکار و انگیزش درونی باشند.نتیجه گیری پژوهش ها حاکی از آن است که فعالیت بدنی منظم در مدرسه به مثابه مداخله ای پیشگیرانه و شبه درمانی عمل می کند؛ زیرا علاوه بر بهبود شاخص های زیستی و شناختی، باعث بازآرایی مدارهای عصبی مرتبط با عملکرد اجرایی (Executive Function Network) می شود. از این رو، رویکردهای تربیتی نوین در مدارس باید فعالیت بدنی را نه صرفا به عنوان «درس تربیت بدنی»، بلکه به منزله ی بخشی از راهبرد کلی آموزش تنظیم هیجان و رشد سلامت روان معرفی کنند.

کلیدواژه ها:

فعالیت بدنی منظم ، بیش فعالی (ADHD) ، تنظیم هیجان ، عملکرد اجرایی ، قشر پیش پیشانی (PFC) ، انعطاف پذیری عصبی (Neuroplasticity) ، دوپامین ، خودمهارگری ، سلامت روان مدرسه ای ، آموزش مبتنی بر سلامت جامع