نقش گفت وگوگرایی معلم و همدلی در رشد عاطفی دانش آموزان

رشد عاطفی دانش آموزان در بستر مدرسه نه صرفا فرایندی درون فردی، بلکه نتیجه ی تجربه ی روابط دیالوژیک، همدلانه و معنادار میان معلم و شاگرد است. در چارچوب نظریه ی گفت وگوگرایی باختین، کلاس درس به مثابه یک میدان چندصدایی (polyphonic) درک می شود؛ جایی که معنا نه در ذهن فردی، بلکه در میان بودگی (in-betweenness) و گفت وگوهای زنده ی معلم و دانش آموز پدید می آید. معلم گفت وگوگر برخلاف معلم اقتدارمحور، از جایگاه دانای مطلق فاصله می گیرد و با پذیرش دیگری بودگی دانش آموز، فضای انسانی لازم برای ظهور هیجانات، تجربه ی تفاوت، و شکل گیری خودشناسی عاطفی را فراهم می سازد. در چنین ساختاری، همدلی (empathy) نه به مثابه یک ویژگی فردی، بلکه به عنوان فرایندی ارتباطی و بیناذهنی کارکرد می یابد که در تعامل مستمر میان شناخت و هیجان، معلم را قادر می سازد تا حالات درونی شاگردان را دریابد، بازتاب دهد و به آن ها پاسخ عاطفی تنظیمی مناسب ارائه کند.از منظر نظریه ی خودتعیین گری (Self-Determination Theory)، گفت وگوگرایی معلم تامین کننده ی سه نیاز بنیادین روان شناختی دانش آموز یعنی خودآیینی (autonomy)، احساس شایستگی (competence) و وابستگی/ارتباط (relatedness) است؛ نیازهایی که پیش شرط تجربه ی هیجانات سازگارانه و رشد درونی اند. در سطح عصب روان شناختی، گفت وگو و همدلی موجب فعال سازی مسیرهای هم تنظیمی میان آمیگدال و قشر پیش پیشانی میانی (mPFC) می شود که حافظ کنترل هیجانی و تصمیم گیری اخلاقی است؛ این تعامل عصبی به ویژه زمانی تقویت می شود که معلم از طریق بازتاب هیجان (emotional mirroring) و تنظیم متقابل (co-regulation) با دانش آموز وارد تعامل شود. چنین تجربه هایی در کودکان به ایجاد الگوهای تنظیم هیجانی پایدار، افزایش کارکردهای اجرایی، و تقویت حس دلبستگی ایمن به محیط آموزشی می انجامد.در حوزه ی یادگیری اجتماعی هیجانی (SEL)، گفت وگوگرایی و همدلی نقش هسته ای در رشد مولفه هایی چون آگاهی هیجانی، خودمدیریتی، مسئولیت پذیری اجتماعی و مهارت های بین فردی دارند. گفت وگوی باز، پذیرا و متاملانه با معلم به دانش آموز امکان می دهد تا احساسات خود و دیگران را در زبان به اشتراک گذارد، در نتیجه از سطح واکنش هیجانی به سطح تبیین شناختی و اخلاقی ارتقا یابد. این گذار زبانی، هسته ی رشد عاطفی و شکل گیری خود گفت وگوشده (dialogical self) است.در سطح فرهنگی و اخلاقی، گفت وگوگرایی آموزشی پایه گذار فرهنگ مدرسه ای مبتنی بر احترام متقابل، تفاهم، شنیدن فعال و پذیرش تفاوت است؛ فرهنگی که در آن «همدلی» به عنوان ارزش زیست شده و نه شعار آموزشی، در روابط روزمره ی معلم و دانش آموز تجلی می یابد. بدین ترتیب، نقش معلم از انتقال دهنده ی دانش به میانجی رشد عاطفی و اخلاقی دگرگون می شود.نتایج مطالعات بین المللی نیز نشان می دهد که همدلی و گفت وگوگرایی معلم پیش بینی کننده ی مثبت برای تنظیم هیجان، تاب آوری اجتماعی، خودارزشی مثبت و کاهش رفتارهای پرخاشگرانه در دانش آموزان است. بنابراین، پرورش معلمان گفت وگوگر و همدل، ضرورتی بنیادین در برنامه های تربیت معلم و سیاست های آموزش وپرورش محسوب می شود. طراحی دروس تاملی، کارگاه های روایت محور (narrative-based training)، و تلفیق تربیت اخلاقی با آموزش هیجانی از مسیرهای راهبردی تحقق این هدف هستند.به طور کلی، گفت وگوگرایی و همدلی معلم شالوده ی «زیست عاطفی مدرسه» را می سازند؛ زیستی که در آن ارتباط انسانی جانشین مناسبات اقتدار می شود، زبان به ابزار رهایی بدل می گردد، و رشد عاطفی دانش آموزان در پیوند زنده با دیگری تحقق می یابد.

کلیدواژه ها:

گفت وگوگرایی معلم ، همدلی ، رشد عاطفی ، تنظیم هیجان ، یادگیری اجتماعی–عاطفی (SEL) ، خود دیالوژیک ، نظریه خود تعیین گری (SDT) ، قشر پیش پیشانی میانی (mPFC) ، آمیگدال ، تعامل آموزشی