نقد هوش مصنوعی در ادبیات: نگاهی مروری بر تعامل انسان و ماشین در آفرینش ادبی

در سال های اخیر، به ویژه با پیشرفت مدل های زبانی بزرگ (LLMs)، هوش مصنوعی به شکلی جدی وارد عرصه ادبیات شده است؛ هم در تولید متون خلاقانه مانند شعر، داستان و روایت، هم در تحلیل متون ادبی برای شناخت الگوها و بافت های معناشناختی. این حضور گسترده پرسش هایی بنیادی را مطرح کرده است: آیا ماشین می تواند خلاق باشد؟ آیا اصالت در ادبیات تهدید می شود؟ آیا تحلیل ادبی مبتنی بر هوش مصنوعی می تواند عمق تفسیر انسانی را جایگزین کند؟ مقاله حاضر با روش مروری، به بررسی این سوالات می پردازد. ابتدا پیشرفت های فناورانه، ابزارها و ظرفیت های هوش مصنوعی در تولید و تحلیل ادبی، از دیدگاه های علمی-تجربی با اتکا بر مقالات انگلیسی و فارسی جدید، معرفی می شوند. سپس نقاط قوت این فناوری مانند سرعت در استخراج داده، کشف الگوهای زبانی و امکان همکاری انسان و ماشین مورد بررسی قرار می گیرد؛ اما چالش ها و محدودیت ها نیز، از قبیل فقدان تجربه زیسته، مشکلات در درک زمینه های فرهنگی و تاریخی، تکرار و کلیشه سازی، و مسائل اخلاقی همچون مالکیت معنوی و حق مولف، بحث می شوند. یافته ها نشان می دهند که هوش مصنوعی توانایی ارتقای ابزارهای تحلیل ادبی و گشایش افق های جدید زیباشناختی را دارد، ولی در وضعیت فعلی نمی تواند جایگزین خلاقیت انسانی و تاملات عمیق در نقد ادبی شود. مقاله نتیجه می گیرد که ادبیات و نظریه ادبیات نیاز به بازاندیشی در نسبت انسان با ماشین دارد، و نیز پیشنهاداتی برای پژوهش های آینده ارائه می دهد: تولید مدل های خاص زبانی و فرهنگی، توجه به سوگیری ها، و ترکیب هوش مصنوعی به صورت افزایشی در فرایند خلاقانه ادبی.

کلیدواژه ها:

هوش مصنوعی ، ادبیات ، نقد ادبی ، خلاقیت ، مالکیت معنوی ، زمینه فرهنگی