شناسایی اختلال دیکته نویسی در دانش آموزان

زمینه و هدف: اختلال دیکته نویسی به عنوان یکی از نمودهای «اختلال یادگیری خاص» در حوزه بیان نوشتاری، در فارسی با چالش های منحصربه فردی همچون هم آواها، تنوع رسم الخط، فاصله گذاری و نیم فاصله همراه است. تاخیر در شناسایی دقیق، پیامدهایی چون شکست تحصیلی، افت خودکارآمدی و برچسب گذاری نادرست را به دنبال دارد. هدف این مقاله ارائه ی یک چارچوب جامع و بوم ساخت برای شناسایی اختلال دیکته نویسی در دانش آموزان فارسی زبان است که هم از منظر عصب روان شناختی و هم از منظر ویژگی های خط فارسی قابل اجرا باشد.روش: ابتدا یک مرور تلفیقی (integrative) از ادبیات نظری و تجربی مرتبط با بنیان های واجی، نگارشی-دیداری، صرفی-نحوی و کارکردهای اجرایی در املانویسی انجام می شود. سپس بر مبنای این مرور و نظر خبرگان، یک پروتکل شناسایی چندمرحله ای طراحی می گردد که شامل (۱) غربالگری کلاسی مبتنی بر نمونه های املای استاندارد و تحلیل خطا، (۲) سنجش هدفمند آگاهی واجی، سرعت نامیدن، حافظه ی کاری و دانش صرفی-املا یی، (۳) مشاهده ی کلاسی و مصاحبه با معلم و والدین، و (۴) بررسی «پاسخ به مداخله» کوتاه مدت (RTI) برای افتراق نارساکامی آموزشی از اختلال پایدار. یافته ها (مروری-کاربردی): الگوی خطاهای شاخص در فارسی شامل جانشینی هم آواها (مثل: ض/ظ/ذ/ز و س/ص/ث)، حذف نشانه های صرفی (-ها، -تر، -ترین، ی نکره/اضافه)، خطاهای فاصله گذاری/نیم فاصله (می روم/میروم)، بدشکلی حروف و پایداری پایین در قاعده های همزه و هاء است. پروتکل پیشنهادی با تکیه بر تحلیل کیفی-کمی خطا و ترکیب آن با نشانگرهای شناختی (آگاهی واجی، RAN، حافظه ی کاری شنیداری-دنباله ای) و شواهد کلاسی، معیارهای تصمیم گیری روشنی برای ارجاع تخصصی ارائه می کند و از اتکای صرف به تفاوت هوش-پیشرفت پرهیز دارد. نتیجه گیری: شناسایی زودهنگام و چندمنبعی، احتمال برچسب گذاری اشتباه را کاهش داده و مسیر مداخلات هدفمند (واج آگاهی، نقش نماهای صرفی، آموزش قواعد خاص خط فارسی و خودکارسازی) را هموار می سازد. این مقاله چارچوبی اجرایی، سنجه های کلیدی و چک لیست های عملیاتی در اختیار مدارس قرار می دهد تا شناسایی از سطح حدس معلم به سطح تصمیم مبتنی بر شواهد ارتقا یابد.نوآوری: بومی سازی طبقه بندی خطا برای فارسی، ادغام نشانه های عصب روان شناختی با تحلیل املایی، و افزودن مولفه ی «پاسخ به مداخله ی کوتاه دوره» در تصمیم گیری. کاربرد عملی: مناسب برای معلمان ابتدایی، مشاوران مدرسه، گفتاردرمانگران، روان شناسان تربیتی و کارگروه های پایش پیشرفت تحصیلی.

کلیدواژه ها:

اختلال دیکته نویسی ، اختلال یادگیری خاص ، آگاهی واجی ، نگاشت واج-نویسه ، املای فارسی