بررسی رفتار سازه ای ساختمان های بنایی موجود و ارائه راهکارهای اقتصادی برای بازتوانی لرزه ای

ساختمان های بنایی، به عنوان یکی از متداول ترین انواع سازه ها در مناطق شهری و روستایی ایران، سهم قابل توجهی از بافت ساختمانی کشور را تشکیل می دهند. این ساختمان ها، که معمولا با روش های سنتی و بدون بهره گیری از محاسبات دقیق مهندسی ساخته شده اند، به دلیل ضعف های ذاتی در سیستم باربر جانبی و ناکارآمدی مصالح در برابر نیروهای لرزه ای، در برابر زلزله آسیب پذیر هستند. تجربه های میدانی در زلزله های بزرگ گذشته (مانند زلزله بم ۱۳۸۲ و زلزله کرمانشاه ۱۳۹۶) نشان داده است که درصد بالایی از تلفات جانی و خسارات مالی ناشی از فروپاشی یا خسارت شدید همین سازه ها بوده است.در این پژوهش، ابتدا رفتار سازه ای ساختمان های بنایی موجود در ایران بر اساس ترکیبی از مطالعات میدانی، تحلیل های عددی و مرور ادبیات مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که ضعف در اتصال دیوارها به یکدیگر، عدم وجود کلاف های افقی و قائم، فقدان شکل پذیری مناسب، و کیفیت پایین مصالح (به ویژه در ملات و آجرهای دستی) از مهم ترین عوامل آسیب پذیری این ساختمان ها در برابر بارهای لرزه ای به شمار می آید. همچنین، الگوی شکست این سازه ها عمدتا شامل ترک های مورب برشی در دیوارها، جداشدگی گوشه ها، واژگونی جداره ها، و فروپاشی کلی در سقف های سنگین و فاقد مهاربندی مناسب است.در گام بعد، پژوهش به شناسایی و ارزیابی راهکارهای اقتصادی برای بازتوانی لرزه ای این ساختمان ها پرداخته است. روش های پیشنهادی بر اساس سه معیار اصلی هزینه، قابلیت اجرا در مقیاس وسیع، و حداقل سازی اختلال در زندگی ساکنان انتخاب شده اند. از جمله این روش ها می توان به اجرای کلاف های بتنی یا فولادی در ترازهای افقی و قائم، سبک سازی سقف های موجود با مصالح نوین، استفاده از میلگرد بستر در دیوارهای باربر، و تقویت اتصالات دیوار و سقف اشاره کرد. تحلیل هزینه-فایده انجام شده در این تحقیق نشان می دهد که استفاده از میلگرد بستر و اجرای کلاف بندی افقی در ترکیب با سبک سازی سقف، می تواند حدود ۶۰-۴۵ درصد مقاومت لرزه ای سازه را بهبود دهد، در حالی که هزینه آن نسبت به روش های پیچیده تر مانند ژاکت بتنی یا کامپوزیت FRP بسیار کمتر است.از منظر اقتصادی، برآوردها بیانگر آن است که هزینه بازتوانی لرزه ای یک واحد مسکونی بنایی با این روش ها حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد از ارزش کل بنا خواهد بود، که با توجه به افزایش ایمنی و کاهش خطر جانی، از منظر اجتماعی و اقتصادی مقرون به صرفه ارزیابی می شود. همچنین، استفاده از نیروی کار بومی و مصالح در دسترس، قابلیت اجرایی این طرح ها را در مناطق کم برخوردار افزایش می دهد و می تواند منجر به اشتغال زایی محلی گردد.یکی دیگر از نکات کلیدی پژوهش، ضرورت آموزش و آگاه سازی ساکنان و مجریان محلی در خصوص اهمیت و نحوه اجرای بازتوانی لرزه ای است. نتایج مطالعات کیفی نشان داد که در بسیاری از مناطق، مقاومت فرهنگی در برابر تغییرات در روش ساخت یا تعمیر وجود دارد؛ بنابراین، همراهی مردم نیازمند اقدامات اطلاع رسانی و آموزش هدفمند است.به طور کلی، یافته های این پژوهش نشان می دهد که اتخاذ راهکارهای ساده، کم هزینه و بومی سازی شده، همراه با نظارت فنی و مشارکت اجتماع، می تواند به شکل قابل ملاحظه ای خطرپذیری لرزه ای ساختمان های بنایی موجود را کاهش دهد. این رویکرد، علاوه بر افزایش تاب آوری شهری، در چارچوب سیاست های ملی کاهش خطرپذیری و توسعه پایدار نیز قابل استفاده است.

کلیدواژه ها:

ساختمان های بنایی ، بازتوانی لرزه ای ، رفتار سازه ای ، آسیب پذیری لرزه ای ، مقاوم سازی ، تحلیل سازه ، راهکارهای اقتصادی ، ایمنی ساختمان.